ΣΥΝΟΙΚΙΕΣ  ΤΟΥ  ΠΕΙΡΑΙΑ

               Επιμέλεια-κείμενα:  Βασίλης Π. Κουτουζής

 

  Ο  ΠΕΙΡΑΙΑΣ: προ Χριστού  μέχρι το 1900    από  1900   από 2000

 

    ΠΕΙΡΑΙΑΣ: Η ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΟΥ 2005  

 

   ΘΕΑΤΡΑ-ΣΙΝΕ-ΚΑΦΕΝΕΙΑ    ΜΝΗΜΕΣ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΟΛΗ

 

 

               

                                      Δημοτική Αγορά 1930                               Οδός   Αθηνάς  ( μετέπειτα Βασ. Γεωργίου)

  

       Μέσα στο πολύβουο λιμάνι του Πειραιά με τα μποτιλιαρίσματα η  πνευματική, πολιτιστική,  καλλιτεχνική, εικαστική ζωή του φαίνεται να είναι ανύπαρκτη.  

        Υπάρχουν, όμως, αξιόλογοι φορείς  που   διακονούν τους τομείς αυτούς. Όμως  διάσπαρτοι  στον πρωϊνό έντονο Πειραιά, και με τους νεώτερους να  μην ενδιαφέρονται  και  πολύ  για την πνευματική, πολιτιστική,  καλλιτεχνική, εικαστική ζωή, μοιάζουν άτονοι, ή ξεχνιούνται.

       Όλα αυτά αλλάζουν από το απόγευμα και μετά, αλλά και πάλι δεν  δίδεται η προσοχή που θάπρεπε.

       Το Δημοτικό Θέατρο Πειραιά, «κράχτης» μια τέτοιας κίνησης, είναι σε αδράνεια εδώ και χρόνια. Ούτε θέατρο, ούτε εκθέσεις στο φουαγιέ.

       Η ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΗ ΣΤΕΓΗ  ΠΕΙΡΑΙΑ,   ο ΠΕΙΡΑΪΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ,  ο Ζήνων,  ο Φυσιολατρικός Ομιλος Πειραιά, ο Φίλωνας, Ο Πειραϊκός Φάρος,  φιλολογικές,  πνευματικές οργανώσεις,  αγωνίζονται  να  σταθούν ικανοποιητικά  στα πόδια τους  σε σχέση με το λαμπρό παρελθόν.

       Κάποιες εκδηλώσεις  λογοτεχνικού κυρίως περιεχομένου γίνονται στη βιβλιοθήκη «Καίτη Λασκαρίδη», Ακτή Μουτσοπούλου και 2ας Μεραρχίας 36. 

       Το Θεατρικό εργαστήρι στην  Αγία Σοφία είναι μια άλλη εστία τέχνης.

      Στον εικαστικό χώρο  η  Αίθουσα Τέχνης ΓΑΙΑ   Αλκιβιάδου 103 Τηλ. 210 4133174  με τη  Δροσούλα Θεραπιώτου.   

      Εκθέσεις  γίνονται  και στη  Δημοτική Πινακοθήκη Πειραιά  (παλιό Ταχυδρομείο) στη  Φίλωνος 29.

       Εκδηλώσεις γίνονται επίσης και   στις Ελληνογαλλικές  σχολές  «ΖΑΝ  ΝΤ ΑΡΚ» και     «ΣΑΙΝΤ    ΠΩΛ»

      Στον  ιδιωτικό  πολυχώρο Passport ( πλατεία Κοραή,πρώην Χαι Λάιφ)  φιλοξενούνται  μουσικές βραδιές, θέατρο, εκδηλώσεις σχετικές με το βιβλίο και εκθέσεις.

      Ακόμη στο Πνευματικό Ιδρυμα Μανώλη Αρ. Χριστουλάκη,  στην Εταιρία Γραμμάτων Τεχνών Πειραιά,

     Μια άλλη προσφορά έχει το Ινστιτούτο Μελέτης της Τοπικής Ιστορίας και της Ιστορίας των Επιχειρήσεων Ι.Μ.Τ.Ι.Ι.Ε. /18-3-11

 

 

               Οδός   Δευτέρας Μεραρχίας                                               Δημοτικό Θέατρο 1934 -Β. Γεωργίου

    

      Εκτός από τη συνήθη  εκπαίδευση υπάρχουν:

Στο Κέντρο:   Ωδεία (9),    ΚΕΣ - ΙΕΚ - ΚΕΚ (19),   Σχολές Χορού (9),  Σχολές Πληροφορικής (15)

 

        Από πλευράς συνάντησης των Πειραιωτών, αυτοί συχνάζουν κυρίως το πρωί  στα καφενεία "ΕΝ ΠΕΙΡΑΙΕΙ"  οι  φίλοι του ΠΑΣΟΚ  και στο ΑΚΡΟΠΟΛ  της Νέας Δημοκρατίας.

      Για το Πασαλιμάνι δε γίνεται λόγος. Είναι τόπος των  νέων.  Και μάλλον  αμφιλεγόμενος,  αφού έχουν βρεθεί και ναρκομανείς νεκροί. Αυτό όμως δεν αλλάζει τα πράγματα. Συγκεντρώνει κόσμο. Αλλά δεν είναι τόπος ρομαντικός όπως παλιά.

     Υπάρχουν βέβαια πάντα ο Ομιλος Ερετών και η Λέσχη του Ολυμπιακού πριν από τη Μαρίνα Ζέας, το Σώμα Ελλήνων Προσκόπων  και άλλα.

 

     Στο  Κέντρο του Πειραιά   υπάρχουν  οι  ναοί:

 

        Μετά το βομβαρδισμό του 1944

== Αγία Τριάδα, η Μητρόπολη. Χτίστηκε το 1850. Το μεσημέρι  της 11ης  Ιανουαρίου του 1944 βομβαρδίστηκε από τους συμμάχους και κατεστράφη.Ξαναχτίστηκε μετά την Κατοχή  όπως είναι σήμερα.

 

==  Αγιος Σπυρίδων, Πολιούχος.

        Χτίστηκε επί δημαρχίας Δημ. Μουτσοπούλου κατά τα έτη 1868-75 στα θεμέλια του παλαιού ναού της Μονής του Αγίου Σπυρίδωνος (11ο/12ο αι.). Η Μονή είχε το προσωνύμιο «του Δράκου» και ο εκάστοτε ηγούμενός της χαρακτηριζόταν ως «Σπυριδωνίτης».

       Η Μονή του Αγίου Σπυρίδωνος ήταν πλούσιο μοναστήρι, οχυρωμένο για το φόβο των πειρατών (καστρομονάστηρο). Το 1835 ορκίστηκαν στον ναό του Αγίου Σπυρίδωνα οι πρώτες Δημοτικές Αρχές του Πειραιά. Όταν η Αθήνα έγινε πρωτεύουσα του Κράτους ο Μιαούλης θέλησε να χτίσει σπίτι κοντά στη θάλασσα. Το μόνο σημείο στον Πειραιά που δεν είχε έλη ήταν η περιοχή της Μονής. Οι εργολάβοι έβλεπαν στον ύπνο τους έναν μοναχό ο οποίος τους ρωτούσε «γιατί του έκλειναν το σπίτι» και αρνούνταν να συνεχίσουν τις εργασίες, οπότε ο Μιαούλης αναγκάστηκε να χτίσει το σπίτι μόνος του. Λίγο πριν τελειώσει, πολλοί Πειραιώτες, είδαν στον ύπνο τους το μοναχό ο οποίος τους προειδοποιούσε ότι ο ιδιοκτήτης του δεν θα προλάβει να κατοικήσει σ’ αυτό. Ο Μιαούλης πέθανε στις 11 Ιουνίου 1835 και δεν πρόλαβε να κατοικήσει στο σπίτι. Η οδός Αγ. Σπυρίδωνος ήταν γνωστή παλιά ως «γιαχνί σοκάκι» από τα πολλά οινομαγειρεία.

                                                                                                 

       Δίπλα στον Αγιο  Σπυρίδωνα  αρχίζει η  οδός Σωτήρος, - ή Σωτήρος Διός, ή Σωτήρας Αθηνάς, ή Ρέπουλη, ή  Γιαν Σματς  ή Μακένζυ  Κίνγκ – που  ήταν πάντα η καρδιά του Πειραιά.  Σήμερα, 2011, είναι ο πιο σημαντικός εμπορικός πεζόδρομος, όπως η Ερμού στην Αθήνα. Στη γωνία  Βασ. Κωνσταντίνου και Σωτήρος 18,  ακριβώς απέναντι από την Ιωνίδειο, ήταν στα 1936  η  μαιευτική κλινική ΑΣΚΛΗΠΙΟΣ. Στην οδό Σωτήρος 8 ήταν μέχρι το 1968 η γραφική υπόγεια  ταβέρνα του Καρατζά. Δίπλα της η οδός Νοταρά απ όπου άρχιζε  η Τρούμπα.

 

       Αγιος Κωνσταντίνος - διδακτήριο Αγραφιώτη

== Αγιος Κωνσταντίνος

    Η  οδός Αγίου Κωνσταντίνου   του Πειραιά  πήρε την ονομασία της από τον ναό που βρίσκεται στο τέλος της,  ο οποίος  χτίστηκε το 1878 -1882 σε οικόπεδο του Χιώτη εμπόρου Ηλία Βάβουλα. Ο ναός είναι από τους μεγαλύτερους του Πειραιά (χωρητικότητας περίπου 1.200 ατόμων). Η οδός Αγ. Κωνσταντίνου αποτελούσε παλαιότερα τη Χιακή Πλατεία, προς τιμήν των Χίων που εγκαταστάθηκαν στον Πειραιά το 1835, στο Κέντρο του Πειραιά προς τη Μακρά Στοά- Ηλεκτρικό Σταθμό.

    Εξ αυτού  η γύρω περιοχή  ονομάστηκε Βάβουλα.  Που απλώνεται  προς τις γραμμές του Ηλεκτρικού,  στη Γούβα του Βάβουλα, κοντά στον αρχαιολογικό χώρο της Πύλης του πειραϊκού περιβόλου, ανατολικά της 34ου Συντάγματος Πεζικού, προς την Ευαγγελίστρια, όπου λειτουργούσαν μέχρι πρότινος πολλά μεζεδοπωλεία και «ουζερί» με ελληνικούς και «ρεμπέτικους» ήχους, που συγκέντρωναν το ενδιαφέρον όχι μόνο των Πειραιωτών αλλά και των κατοίκων ολόκληρης της Αττικής, καθώς και των ξένων τουριστών που επισκέπτονται τον Πειραιά.   

    Ιστορική λεπτομέρεια: Το 1878 αυτοκτόνησε ο Γ Αγγελόπουλος  Ίλαρχος από τη Σμύρνη (1809-1878),που  ήταν φρούραρχος του Πειραιά το 1840, και ο  πρώτος στατιστικολόγος του πόλης. Ίδρυσε ατμόμυλο για την παραγωγή αλεύρων.  

 

  Αγιος Νικόλαος  - Τελωνείο  1900  

 

== Αγιος  Νικόλαος

        Με  την  ΥΠΠΟΤ/ΓΔΑΠΚ/ΑΡΧ/Β1/Φ26/19487/694   ΦΕΚ 40/15/2011  ο ναός  του  Αγίου Νικολάου  χαρακτηρίστηκε διατηρητέο ιστορικό μνημείο, δεδομένου ότι πρόκειται για αξιόλογο δείγμα αρχιτεκτονικής της περιόδου του δεύτερου μισού του 19ου αι. στα πρότυπα του νεοκλασικισμού.

        Στη θέση του υπήρχαν δύο προηγούμενοι ναοί, που  ο πρώτος κτίστηκε το 1839 και ο δεύτερος το 1852.

        Ο περιηγητής Σ. Πομάρντι  σημειώνει ύπαρξη ναού Αγίου Νικολάου από το 1805.

        Ως το 1939 επτά από τους διατελέσαντες ιερείς στο ναό αυτό έγιναν Μητροπολίτες.

        Ο ναός στη σημερινή του μορφή σχεδιάστηκε από τον Ιωάννη Λαζαρίμο, θεμελιώθηκε το 1879 και ολοκληρώθηκε το 1902 με τη συμβολή και του αρχιτέκτονα  Παναγιώτη Ζιζηλά. Ανήκει στον τύπο των σταυροειδών εγγεγραμμένων τετρακιόνιων   ναών και η μορφή του ακολουθεί τα πρότυπα του νεοκλασικισμού, με ιδιαίτερο  χαρακτηριστικό του τα τρία μνημειώδη πρόπυλα στη δυτική, τη βόρεια και τη νότια  όψη, που παραπέμπουν στον τύπο του κορινθιακού ναΐσκου.

  

Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΠΟΡΕΙΑ ΤΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ  ΑΠΟ ΤΗΝ   "ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ"

 

                        Η  Κεντρική αγορά   του Πειραιά

 

    Ο Γεράσιμος Μαζαράκης, γράφει  για την Αγορά  στο «ΠΕΙΡΑΙΚΟ  ΛΕΥΚΩΜΑ»  2010  του Σταύρου Καραμπερόπουλου –«Ο Πειραιάς  που  έζησα  και  αγάπησα».

       «Ο ομφαλός της οικονομικής ζωής της πόλης. Μεγά­λη ποικιλία προϊόντων και πολύ φθηνές τιμές επειδή τα ομοειδή μαγαζιά (κρεοπωλεία, λαχανοπωλεία, ιχθυοπωλεία, παντοπωλεία) ήταν δίπλα-δίπλα και υπήρχε μεγάλος ανταγωνισμός.

       Κάθε κατάστημα είχε στην πρόσοψη του την ταμπέ­λα του, η οποία έγραφε το είδος του εμπορεύματος και το ονοματεπώνυμο του ιδιοκτήτη.

       Τις ωραιότερες ταμπέλες έκανε ο ΤΑΝΤΙΝΑΚΗΣ – τον γνώρισα το 1962-  ήταν δε όλες έργα τέχνης, διότι εκτός της κλασικής μορφής τους τις διάνθιζε ανάλογα με το επάγγελμα και με τα είδη που πουλούσε το μαγαζί. Το εργαστήριο του -πραγματικό ατελιέ - ήταν στην οδό ΝΟΤΑΡΑ, μεταξύ ΣΩΤΗΡΟΣ και ΜΠΟΥΜΠΟΥΛΤΝΑΣ στο δεξί μέρος.

                          

                                           Κουλτούρα της  αγοράς

 

      Ψαράς ήταν ο ΝΙΚΟΣ ΜΑΘΕΣΗΣ. Βέβαια τα δύο  αδέλφια του εργάζονταν, ο πατέρας του δεν είχε ψαροκάικο. Ο Νίκος ήταν πάντοτε κουστουμαρισμένος, καλός στιχουργός. Πολλούς στίχους του, τους είχε κλέψει και έκανε τραγούδια ο ΒΑΜΒΑΚΑΡΗΣ. Μάλιστα, ένα πρωινό στην ταβέρνα του ΠΕΠΠΑ στην οδό ΤΣΑΜΑΔΟΥ - σήμερα 2010 είναι το παντοπωλείο ΑΡΓΥΡΙΟΥ - εφιλονίκησαν γι' αυτό και ο ΜΑΘΕΣΗΣ τον  μαχαίρωσε. Το γεγονός αυτό το άκουσα και εγώ πολύ μικρός τότε (το επεισόδιο αυτό το περιγράφει εξαιρετικά ο ΛΕΥΤΕΡΗΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ, ο δημοσιογράφος και μέγας στιχουργός στο βιβλίο του «ΝΑ

ΣΥΛΛΗΦΘΕΙ ΤΟ ΝΤΟΥΜΑΝΙ».

      Επίσης ο Νίκος ήταν και εξαιρετικός σκιτσογράφος. Είχε πάντοτε στο τσεπάκι του ένα καρβουνάκι. Έπαιρνε μια χασαπόκολα και κάθε πρωί που γύριζε  από τους τεκέδες ή τα μπουζουξίδικα, έκανε και ένα σκίτσο σχετικό με το ψαράδικο τους. Το κολλούσε σε  τσιγκέλι και μετά άρχιζαν τα αδέλφια του την πώληση.  Το πιο γνωστό του τραγούδι είναι «είχα και εγώ μια γάτα που είχε γαλανά τα μάτια, τώρα έγινε από εα σόι και τα ψάρια δεν τα τρώει». Όταν τον ρώτησε κάποτε ο αδελφός μου, του είπε ότι το έγραψε για την  γυναίκα του. Ο Μάθεσης ήταν η αιτία που σχεδόν κάθε μεσημέρι μαζευόντουσαν σε ουζάδικο της αγοράς ο ΒΑΜΒΑΚΑΡΗΣ, ο ΤΟΥΝΤΑΣ, ο ΣΤΕΛΛΑΚΗΣ, ο ΜΗΤΣΟΣ ΓΚΟΓΚΟΣ, ή ΜΠΑΓΙΑΝΤΈΡΑΣ. Τον έλεγαν ΜΠΑΓΙΑΝΤΕΡΑ γιατί ήταν ο μόνος από τους  ρεμπέτες που γνώριζε νότες. Στα τελευταία χρόνια  της ζωής του, τυφλός από τα 38 του χρόνια, με συνο­δεία τα δύο κοριτσάκια του, έπαιζε μπουζούκι, τρα­γουδούσε και τα κοριτσάκια του έβγαζαν δίσκο. Αυ­τός που τα τραγούδια του και σήμερα δίνουν μεροκά­ματο στους τραγουδιστές - ο ΜΠΑΤΗΣ ο ΓΙΩΡΓΟΣ ο προκομάστορας του μπαγλαμά, ο ένας της περίφη­μης τότε «τετράδας». Στα γεράματα του ο Γιώργος Μπάτης, πάντοτε με το σκούρο φθαρμένο κοστούμι του και το καβουράκι του, πουλούσε φάρμακο για τους κάλους για να ζήσει. Επίσης και άλλοι που δεν τους θυμάμαι. Μαζευόντουσαν λοιπόν σε ουζάδικο και το παίξιμο, το τραγούδι τους αντηχούσε σ' όλη την Αγορά.

Στη Λαχαναγορά της Λεύκας είχε και πόστα (μα­γαζί) ο ΜΙΧΑΛΗΣ ΓΕΝΗΤΣΑΡΗΣ. Εκεί όταν τελεί­ωνε από το μπουζουξίδικο ο ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥ - άλλος μεγάλος βάρδος του λαϊκού μας τραγουδιού - ερχόταν και έπινε σαλέπι. Τον ΓΙΑΝΝΗ ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥ τον θυμάμαι στις ΤΖΙ­ΤΖΙΦΙΕΣ στου ΜΑΡΓΟΜΕΝΟΥ το μαγαζί. Ήταν ο πιο καλόκαρδος ρεμπέτης. Ανέβαινε στο πάλκο στις δέκα το βράδυ και κατέβαινε τα ξημερώματα, όπως και όλοι οι λαϊκοί τραγουδιστές. Όποιος μαγαζάτορας της Κεντρικής Αγοράς του Πειραιά πέθαινε, η πομπή της κηδείας πριν την Ανάσταση περ­νούσε συνήθως μεσημέρι από την Αγορά. Στη μέση υπήρχε ένα ξέφωτο - εκεί είχε ένα ζυγό η αγορανο­μία και ζύγιζε τα προϊόντα σε όποιον το επιθυμούσε, μήπως ήταν λιποβαρή. Στεκόταν η πομπή και ο συνο­δεύων ιερέας διάβαζε τρισάγιο. Τη στιγμή αυτή για τιμή στο νεκρό, κλείνανε όλα τα φώτα των μαγαζιών και δεν επιτρεπόταν η πώληση.»

 

   «ΤΑΠΙΑ» Δήμου Πειραιά    

 

     Με την  Υπουργική Απόφαση ΥΠΠΟΤ/Δ.Ν.Σ.Α.Κ./98357/2192/14- 01-2011, που δημοσιεύθηκε στο ΦΕΚ 34/Α.Α.Π/8-03-2011,  χαρακτηρίστηκαν ως μνημεία τα δύο διώροφα κτήρια με  το  ενδιάμεσο ισόγειο τμήμα αυτών, επί της  οδού Αγίου Διονυσίου 18 + Ρετσίνα στη θέση «ΤΑΠΙΑ» Δήμου Πειραιά, φερόμενης   ιδιοκτησίας  κ.κ. Βύρωνα Καμαράδου, Βασιλικής  Πίσση, Κρυσταλλίας – Μαρινέλλας Σοφρωνίου, Παναγιώτας  και  Παναγιώτη Βαλλιανάτου, Διονυσίας, Ζαχαρούλας και Διονυσίου Καπατσώρη, Γρηγορίου Λυμπεράτου, Γεωργίου – Θεοχάρη Λυμπεράτου  και  Μιχάλη Λυμπεράτου, σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 6  παρ. 1β του Ν. 3028/2002.

          Τα κτίρια αυτά κρίνονται  ως χαρακτηριστικά δείγματα κτηρίων  με κατοικία στον όροφο και εμπορική χρήση στο ισόγειο, και αποτελούν σημαντικά τεκμήρια  της εξέλιξης  του Πειραιά.

        Επίσης  αποτελούν δείγματα νεοκλασικισμού, με ιδιαίτερα αρχιτεκτονικά και μορφολογικά στοιχεία στις όψεις, χαρακτηριστική τυπολογία και λειτουργική διάρθρωση των χώρων, αλλά και αξιόλογο ζωγραφικό διάκοσμο στις οροφές και στους τοίχους των κατοικιών, που σηματοδοτούν  την  κοινωνικοοικονομική  εξέλιξη της πόλης στα τέλη του 19oυ αιώνα και στις αρχές του 20ου αιώνα.

        Αλλα διατηρητέα  Σκουζέ-Φίλωνος- Νοταρά:

 

     Ανθρωπολογικά στοιχεία  για τους αρχαίους Πειραιώτες

 

          Πολύ  λίγοι  θα  ξέρουν  ότι  στην οδό Πειραιώς 50 με την  παράλληλο  Ανδρέα   Μουράτη, δίπλα στην παλιά Λαχαναγορά, όπου  βρίσκεται το ΚΤΕΟ Πειραιά,  έχει ανακαλυφθεί  ένα από  τα αρχαία νεκροταφεία του Πειραιά,  που λειτούργησε  μέχρι τα πρώτα προχριστιανικά χρόνια. Τα  σημαντικά ευρήματα έχουν   συλλεχθεί  και μεταφερθεί σε ασφαλή χώρο όπου μελετώνται.    ( Δείτε τοπογραφικό αρχαίου Πειραιά)

 

                          

          Μέσα στην αίθουσα   αναμονής  του ΚΤΕΟ  η ΚΣΤ Εφορεία  Προϊστορικών  και   Κλασικών   Αρχαιοτήτων έχει δημιουργήσει ενδιαφέρουσα προθήκη   με στοιχεία,    κάποιες φωτογραφίες  και εναλλασσόμενες διαφάνειες.

          Οι  ανασκαφές έγινες με την επίβλεψη  της αρχαιολόγου  Αλεξάνδρας  Συρογιάννη  από  τον Απρίλιο έως και τον Σεπτέμβριο  του 2007. Αλλο αρχαίο νεκροταφείο ήταν  στην Καλλιφόρνια.

          Ανάμεσα στα ευρήματα ήταν 41 τάφοι (καλυμμένοι με κεραμίδες), 41 ταφές  απλή εναπόθεση του νεκρού στο αμμώδες έδαφος της περιοχής και τρεις πυρές, καύση νεκρών   μαζί με  αγγεία. Το  νεκροταφείο λειτούργησε  από τον 4ο έως και τον 2ο αιώνα  π,Χ, τουλάχιστον (Ελληνιστική περίοδος)   και ήταν ανεπτυγμένο σε άμεση σχέση με το βόρειο  σκέλος των Μακρών Τειχών, του οποίου  ο άξονας έχει εντοπιστεί παράλληλα  με τη  σημερινή λεωφόρο Αθηνών – Πειραιώς.

        Με την ανασκαφή των τάφων ήρθαν στην επιφάνεια πολλά μικρού μεγέθους  αγγεία, όπως μυροδοχεία, χάλκινοι  «ήλοι» (καρφιά  από τα ξύλινα φορεία των νεκρών)   κάποιες στλεγγίδες με τι οποίες απομάκρυναν οι αθλητές στην παλαίστρα τον ιδρώτα και την άμμο από το σώμα τους, δύο χάλκινοι δίσκοι, καθρέφτες, κλπ.

      Από τα  πιο αξιόλογα  όμως ευρήματα θεωρούνται οι ενεπίγραφες  στήλες σε κάποιες από τις οποίες διαβάζουμε   τα ονόματα των νεκρών, Ευτυχίς, Φιλίννα κ.α.

 

            

       Παράλληλα   τα ευρήματα παρέχουν πληροφορίες ότι στο νεκροταφείο ήταν θαμμένοι  και μέτοικοι,  κάτοικοι   που ζούσαν στον Πειραιά  και προέρχονταν εκτός Αττικής  ή και   Ελλάδος  που ζούσαν στην πόλη με την ιδιότητα του εμπόρου.

      Περισσότερες πληροφορίες για τη ζωή των κατοίκων του Πειραιά  αναμένεται να δώσει η ανθρωπολογική  μελέτη  του σκελετικού υλικού, το οποίο συλλέχθηκε σε πολύ καλή κατάσταση  λόγω της σύστασης του αμμώδους εδάφους  της περιοχής,  και  την  οποία πραγματοποιεί  αυτή την εποχή η αρχαιολόγος κα  Αλεξάνδρα Συρογιάννη./  22-6-11

                                                                   

               Ανασκαφικές  τομές  γύρω από το Δημοτικό Θέατρο

 

        Ιδιαίτερα μέτρα προστασίας για τους κραδασμούς  θα λάβει  η  κατασκευαστική  εταιρεία  που θα ανοίξει τη σήραγγα του Μετρό προς Πειραιά, όταν θα φτάσει   στο χώρο της Μακράς Στοάς και  το Δημοτικό Θέατρο. Στη Στοά αυτή γινόταν το εμπόριο Σίτου-Αλεύρου και λεγόταν Αλφιτόπωλις. ( Δείτε τοπογραφικό αρχαίου Πειραιά)

       Τμήμα της Μακράς Στοάς του Πειραιά (451 π.Χ),  έχει αποκαλυφθεί  στη γωνία Ακτής Ποσειδώνος + Δημ. Γούναρη στο οικόπεδο του Τζανείου Νοσοκομείου – είναι τα αρχαία που βλέπουμε σήμερα - όπου ως την 11-1-44 ημέρα του βομβαρδισμού του Πειραιά ήταν το Ξενοδοχείο «ΚΟΝΤΙΝΕΝΤΑΛ».  Ο Πειραιάς είχε συνολικά πέντε Στοές, από το λιμένα Αλών ως τον Αγιο Νικόλαο. Ολο αυτό το τμήμα  της παραλίας ονομαζόταν Εμπόριον.

 

                                                                                   

       Σε ότι αφορά το Δημοτικό Θέατρο, κατά την ανακαίνισή του, ανακαλύφθηκαν διάφορα μνημεία (θεμέλια του Οίκου των Διονυσιαστών), μεταξύ των οποίων τείχη και πηγάδια,  και έχει ληφθεί απόφαση να διατηρηθούν στον αύλειο χώρο  του ως ορατά και επισκέψιμα, ενώ η πιθανότητα να βρεθούν κι άλλα είναι μεγάλη. Αλλωστε, κι όταν κτιζόταν το θέατρο, το 1884, είχαν βρεθεί ο "Οίκος των Διονυσιαστών" και αρχαία σπίτια.  Η ΚΣτ' ΕΠΚΑ  έχει προαναγγείλει ανασκαφικές τομές και έρευνα σε βάθος./2-6-11/

 

                                             Η    Ηετιωνία  ακτή

 

      Η Ηετιώνεια περιελάμβανε την αριστερά δια τον εισπλέοντα προεξοχή  της ακτής, όπου σή­μερα είναι τα υπόστεγα της Ελευθέρας Ζώνης. Το 411 π.Χ. στην περιοχή  αυτή  οι «Τετρακόσιοι», για να εμποδίσουν αποτελεσματικότερα τον πιθανόν είσπλου  του Άττικού στόλου, που βρισκόταν στη Σάμο  και διέκειτο εχθρικά προς αυτούς, έκτισαν τείχος, εκ του εσωτερικού του οποίου, με μικρή  σχετικά  φρουρά , ήλεγχαν   τα πλοία. Το τείχος αυτό εκτεινόταν   καθ' όλο το μήκος της βορειοδυτικής παραλίας του λιμένος και έφθανε μέχρι του  οχυρού πύργου της Ήετιωνείας, όπου ήταν και το παλαιό  τείχος του Θεμιστοκλέους. Μέσα από την πύλη υπήρχε ναός της Ευπλοίας Αφροδίτης. Μεταξύ δε του παλαιού και του νέου τείχους ανήγειραν της Μεγίστην Στοάν, στην οποία  υποχρέωναν τους εισαγωγείς του σίτου να αποθηκεύουν και  να τον πωλούν, έτσι ώστε ο έλεγχος  περισσότερο  εύκολος. (Ή «Μεγίστη Στοά» δεν πρέπει να συγχέεται με την  Ιπποδάμειο  αγορά ).

 

                                   ΛΙΜΗΝ ΑΛΩΝ   ΑΛΙΠΕΔΟ  

 

    Εχουμε  γράψει ότι αρχικά ο Πειραιάς ήταν νησί. 

     Οπως αναφέρει   ο Παυσανίας «του τε Πειραιά νησιάζοντα πρότερον και πέραν της ακτής κείμενον ούτως φασιν ονομασθήναι ». Αλλά και ο λεξικογράφος Σουΐδας γράφει: «Ην πρότερον ο Πειραιεύς νήσος όθεν και τούνομα είληφεν από το διαπεράν».

     Οι περισσότεροι  των ερευνητών πιστεύουν ότι η από προβλήτας Τζελέπη — σταθμού Ηλεκτρικού Σιδηροδρόμου — Παλαιού νεκροταφείου Αγίου Διονυσίου— σταθμού σιδηροδρόμου Λαρίσης μέχρι της αρχής της βόρειας θέσης της Ηετιωνείας περιοχή, βρισκόταν έξω από τα τείχη   ως τόπος ακατάλληλος για  τη ναυσιπλοΐα και ανθυγιεινός. Η μέσα σ αυτή αβαθής και ελώδης θάλασσα ήταν  βρώμικη, λασπώδης  και ξι αυτό  ο  Ξενοφών  την  ονομάζει «εν τοις Αλαίς πηλός».   Εκεί κατά πιθανή  εκδοχή  εκτός  άλλων ρυακίων από το σημερινό   λόφο Βώκου, είχε τις εκβολές του  και ο Κηφισός, έως ότου το ρεύμα  του εκάμφθη επί Περικλέους  προς το Φάληρο όπου   εκβάλλει   σήμερα.

     Τα τείχη  που περιέκλειαν   την Ήετιωνεία  ακτή έφθαναν μέχρι ένα σημείο απέναντι από την προβλήτα Τζελέπη, και αφού έκλειναν το στόμιο του σημερινού λιμένος  Αλών, έφθαναν  δις της πλατείας   Καραϊσκάκη μέχρι τη συνάντήση των Μακρών Τειχών Αθηνών — Πειραιώς. Επομένως το σημερινό λιμάνι δεν υπήρχε   κατά την αρχαία  περίοδο, και η περιοχή αυτή ήταν αβαθής   και ελώδης λιμνοθάλασσα, που έμεινε αχρησιμοποίητη   καθ' όλη  τη μακρά  περίοδο  της ιστορίας  του Πειραιά. Και κατά τη  νεώτερη εποχή για πολύ διάστημα  ήταν ακατάλληλη  για πλεύσεις,  διότι   ήταν αβαθής  και ο πυθμένας της  βορβορώδης. Κατά τα πρώτα χρόνια του νεώτερου  Πειραιά ονομαζόταν Βουρκάρι, Βούρλα και Λίμνη από τον Σερφιώτη το 1835.  

 

                                  Το Εμπόριον

 

 «Έμπόριον» γενικώς  ονόμαζαν οι αρχαίοι το τμήμα των λιμένων που ήταν   προωρισμένο για την εξυπηρέτηση των εμπορικών σκοπών.    Τέτοιο τμήμα  υπήρχε  μόνο  στο  κεντρικό  λιμάνι,  διότι οι δύο άλλοι λιμένες, της Ζέας και της Μουνιχίας ήσαν καθαρώς πολεμικοί. Το «Έμπόριον» του Πειραιώς κατελάμβανε την κεντρικότερη θέση του λιμένος, από την σημερινή  θέσιν του Παλαιού Τελω­νείου στον Αγιο  Νικόλαο  μέχρι της Ακτής Τζελέπη. Εκ της ευρεθείσης δε περίφημου παρά τον  Αγιον Νικόλαον επιγραφής «Εμπορίου και οδού ορός» εξακριβώθηκαν τα σύνο­ρα Εμπορίου και πολεμικού Ναυστάθμου, ευρισκόμενα όπισθεν του Παλαιού Τελωνείου Πειραιώς. Ή εν λόγω εξαιρετικώς εν­διαφέρουσα επιγραφή φαίνεται ότι ανήκει στη  περίοδο  της ανέγερσης της πόλης  βάση του σχεδίου του Ίππόδαμου. Το Έμπόριον περιεβάλετο δια τείχους που χώριζε   την καθαρώς λιμενική περιοχή  της πόλης από του υπολοίπου εσωτερικού τμήματος αυτής. Υποθέτουν ότι ο περιφρακτικός αυτός τοίχος άρχιζε ανατολικά της σημερινής θέσης του Τελωνείου Πειραιά και έφθανε περιτρέχων τον λιμένα μέχρι της γωνίας του Κονωνείου τείχους της Ήετιωνείας.

      Το Έμπόριον ήταν η κεντρικότερη θέση του λιμανιού  και επικοινωνούσε μετά των κυρίων οδών της πόλεως. Πέριξ της εμπο­ρικής περιοχής του λιμανιού  κατά τις μαρτυρίες του αρχαίου τοπογράφου Μενεκλέους, υπήρχαν οι περίφημες  Στοές  μετά κιόνων, οι οποίες παρείχαν  στους καταπλέοντας την πρώτη  μεγαλοπρεπή εντύπωση περί του Αττικού πολιτισμού. Υπήρχαν δε ξεχωριστές προβλήτες  για κάθε προιόν ώστε να μην επέρχεται σύγχυση.  

 

                         Ιπποδάμειος Αγορά  και  Σκευοθήκη

 

      Η Ιπποδάμεια Αγορά σημειώνεται από τους αρχαιολόγους μέσα  στο τετράγωνο Β. Γεωργίου, Γρηγ. Λαμπράκη,  Σωτήρος, Καραίσκου. ( Δείτε τοπογραφικό αρχαίου Πειραιά) Το 1882 βρέθηκε μια μεγάλη επιγραφή: "Συγγραφή Υποχρεώσεων της εν Ζέα σκευοθήκης του Φίλωνος" που αναφέρει τη θέση της Ιπποδάμειας Αγοράς. Η Σκευοθήκη ήταν δίπλα στην Αγορά.

       Περιγραφές του 3ου αιώνα π.Χ. ανέφεραν ότι η Ιπποδάμεια Αγορά βρισκόταν  στη  διασταύρωση  μιας   κεντρικής   οδού  που  ξεκινούσε από τις Αστικές Πύλες  και έφθανε μέχρι το αρχαίο θέατρο της  Ζέας, με  μία άλλη ευρεία οδό,  που ονομαζόταν  «οδός των ιερών πομπών» και ξεκινούσε  από το σημείο όπου ήταν οι ναοί Διός, Αθηνάς και Αφροδίτης στον Τινάνειο  κήπο, περνούσε από τον οίκο των Διονυσιαστών (Δημοτικό Θέατρο Πειραιώς) και κατέληγε,  από το πλάϊ της Ιπποδάμειας,   στο Ιερό της Μουνιχίας  Αρτέμιδας  στο Μικρολίμανο.

        Στο περιμετρικό τείχος του λιμένα Ζέας υπήρχε πύλη προς την Ιπποδάμεια Αγορά.

       Η Σκευοθήκη βρέθηκε τυχαία το 1988, συγκεκριμένα σε οικοδομικές εργασίες στην οδό Υψηλάντου 170 στο Πασαλιμάνι βρέθηκε η βόρεια πλευρά της. Αργότερα ένα άλλο τμήμα της ανασκάφηκε και είναι σήμερα κάτω από το οδόστρωμα της οδού Β' Μεραρχίας.

        Η "Ιπποδάμειος Αγορά του Πειραιά" ή και "Αγορά των Δημοτών"  προοριζόταν   για τους κατοίκους πέριξ του λιμένα Ζέας και της Μουνιχίας και είχε οικογενειακό χαρακτήρα, αστικής φύσεως.  Στην αγορά αυτή έφθαναν τα εμπορεύματα από το εξωτερικό, αφού πληρωνόταν "τέλος εκτελωνισμού" ίσο με το 1/50 της αξίας τους.

       Η  αγορά  εχρησιμοποιείτο  για τη  συγκέντρωση των κατοίκων σε περίπτωση εξωτερικού κινδύνου και  αποτελούσε   τόπο συγκέντρωσης για την  ανακοίνωση   αποφάσεων του Δήμου, καθώς και για την αντιμετώπιση ασθενειών.
      Περιβαλλόταν  και αυτή όπως οι Στοές  από ιδιωτικές οικίες, δημόσια οικοδομήματα, ιερά  όπως της Εστίας και βωμούς.   

      Στον Πειραιά όπως και στην Αθήνα του 460 π.Χ. όπως  οι άνδρες έτσι και οι γυναίκες χωρίζονταν σε τρεις κατηγορίες: στους πολίτες, στους μετοίκους και στους δούλους. Πολίτες ήσαν όσοι  άνδρες είχαν γεννηθεί την Αθήνα, προέρχονταν και από τους δύο γονείς πολίτες και είχαν ιδιοκτησία γης. Μέτοικοι χαρακτηρίζονταν όσοι Έλληνες ήταν από άλλα μέρη, ενώ  ως δούλοι κατατάσσονταν όσοι αγοράζονταν ή όσοι είχαν αιχμαλωτιστεί και πουλιόνταν.

     Σε τρεις κατηγορίες κατατάσσονταν και οι γυναίκες. Στις αστές που τον τίτλο έπαιρναν κατά την εορτή των Απατουρίων, τις μέτοικες όσες έρχονταν από άλλα ελληνικά μέρη και τις  δούλες όσες συλλαμβάνονταν αιχμάλωτες ή όσες αγοράζονταν από το εμπόριο.

     Στη στοά της Ιπποδάμειας Αγοράς του Πειραιά  μπορούσε να κανείς  να δει  δεμένες χέρι- χέρι γυναίκες που  πουλιόνταν από δουλεμπόρους αντί 70 έως 100 δραχμές τη μία για  τις νεότερες,  50 δραχμές για τις μεσήλικες και για τις μεγαλύτερες σε ηλικία η τιμή κατέβαινε έως και στις 30 δραχμές.

     Σε άλλο μέρος της Αγοράς του Πειραιά υπήρχαν άντρες δούλοι και κυρίως νέοι αιχμάλωτοι ή και μαύροι από την Αφρική. Ο ιδιοκτήτης κάθε δούλου ή δούλας μπορούσε να τους κηρύξει απελεύθερους, να κάνουν οικογένεια να αγοράσουν ακίνητο, αλλά ποτέ δεν αποκτούσαν πολιτικά δικαιώματα.

      Οι αστές είχαν δικαιώματα να παντρευτούν με τη συμφωνία των γονέων τους, να δημιουργήσουν οικογένεια, να γίνουν μητέρες αλλά τις εργασίες του σπιτιού, την ανατροφή των παιδιών και την αγορά τροφίμων, την διενεργούσαν οι μητέρες συνοδεία με τη δούλα ή τις δούλες που διέθετε ο οικογενειάρχης.

      Ένα κορίτσι  δε μπορούσε να το παντρέψει ο πατέρας του πριν συμπληρώσει τα 14 χρόνια του, διότι ήταν δυνατό να μην είχε ολοκληρωθεί ως γυναίκα.

***    Στον Πειραιά   είχε εργοστάσιο ασπίδων    ο Κέφαλος ο  Συρακούσιος.

 

                                          Η «Οδός  Ιερών Πομπών» 

 

       Σήμερα   στον Πειραιά,  σε διάφορους  δρόμους,    δίνουμε ονόματα  Αγίων, Αγίου Κωνσταντίνου, Αγίου Σπυρίδωνος, Αγίου Διονυσίου, Ευαγγελιστρίας κλπ διότι  στους δρόμους αυτούς βρίσκονται οι ναοί των Αγιων, ή Αναπαύσεως που οδηγεί στο Νεκροταφείο.

       Ετσι και οι αρχαίοι Πειραιώτες, σύμφωνα με  περιγραφές του 3ου αιώνα π.Χ, είχαν  την  «Οδό Ιερών Πομπών»  που ξεκινούσε όπως είπαμε από το σημείο όπου ήταν οι ναοί Διός, Αθηνάς και Αφροδίτης στον Τινάνειο  κήπο, αγάλματα των οποίων βρέθηκαν το 1959, περνούσε από τον οίκο των Διονυσιαστών ( στο  Δημοτικό Θέατρο Πειραιώς)  από το πλάϊ της Ιπποδάμειας Αγοράς όπου ήταν ο βωμός της Εστίας, περνούσε κοντά  στο ναό του Ακληπιού  και το Σηράγγειο, και  κατέληγε  στο Ιερό της Μουνιχίας  Αρτέμιδας  στο Μικρολίμανο. ( Δείτε τοπογραφικό αρχαίου Πειραιά)

      Ηταν ολόκληρη  η σημερινή οδός Βασιλέως Γεωργίου, από τον Τινάνειο ως  τον Αγιο Χαράλαμπο της Καστέλας.

      Όμως δεν της είχαν δώσει το όνομα  ενός θεού, αλλά «Ιερών Πομπών». Που σημαίνει ότι αναφερόταν σε όλες τις ιερές πομπές ξεκινούσαν  από τον Τινάνειο ως το δεξιό άκρο της Μουνιχίας, και αντίστροφα.

      Τα Διονύσια του Πειραιά ήσαν τα πιο σημαντικά από όλα τα κα­τά δήμους Διονύσια και τοπο­θετούνται σε ίση μοίρα με τις μεγάλες αθηναϊκές διονυσιακές εορτές, όπως τα Λήναια και τα Διονύσια εν άστει σύμφωνα με τον αρχαιολόγο Γεώργιο Σταϊνχάουερ.

      Η πομπή του Διονύσου διερχόταν από τον κεντρικό δρόμο του Πειραιά και τελείωνε με θυσίες ταύρων στο μεγάλο Θέατρο της Μουνιχίας (σήμερα χαμένο). Στην εορτή περιλαμβανόταν η παράσταση τραγωδιών και κωμωδιών (μια τουλάχιστον τραγωδία του Ευ­ριπίδη είναι γνωοτό ότι ανεβά­στηκε εδώ) (Αιλιανός Π.Ι. 2.13). Από το Διονύσιο του Πειραιά πιθανότατα προέρχεται ένα ωραίο ανάγλυφο του τύπου των νεκροδείπνων, με ανακεκλιμένο Διόνυσο, την Παιδεία και ηθοποιούς. Εκτός από το Διονύ­σιο, η λατρεία του θεού γινόταν και  από ιδιωτικούς θιάσους Διονυσιαστών: το οίκημα της λατρεί­ας και επιγραφές που αναφέρο­νται σε ένα από αυτούς ανασκά­φηκαν τον περασμένο αιώνα στο χώρο του Δημοτικού θεάτρου.

      Σε ένα δεύτερο θίασο πρέπει πιθανώς να ανήκε μεγά­λη ελληνιστική οικία με κήπο και κιονοστοιχία που βρέθηκε τε­λευταία πολύ κοντά στο χώρο του θεάτρου.

      Στον Πειραιά λατρεύονταν  ο  Δίας Σωτήρ,   η Αθηνά Σώτειρα.  η Αφροδίτη ως  Εύπλοια  και Ουρανία, η Αρτεμις ως Μουνυχία και Νανά (σημαντική θεότητα μητέρα του Αττιος) ο Ασκληπιός, ο Βάαλ που τον τιμούσε το κοινό των Σιδωνίων,  η Θρακική Θεότητα Βενδίς, η Δήμητρα, ο Διόνυσος, οι  Μεγάλοι Θεοί, ο Μην, η Μητέρα των θεών Κυβέλη, ο Πάραλος, ο Ποσειδών, ο Ζεύς  ως Αμμων, ως  Μειλίχιος,  ως Φίλιος, ως Ξένιος,     

      Σε ότι αφορά στην Κυβέλη υπήρχαν γυναίκες αφιερωμένες στη λατρεία της θεάς οι οποίες στόλιζαν το άγαλμα της με ασημένια κοσμήματα προετοιμάζοντάς το για την πομπή.

      Στο Μητρώο, που εντοπίστηκε κοντά στο λιμάνι της Ζέας, βρέθηκαν επιγραφές που μας μαρτυρούν την ύπαρξη μυστικών εταιριών προς τιμή της Κυβέλης. (Δείτε και πιο κάτω για ναούς). Αλλα στοιχεία για λατρείες.

 

                                                    Οι  Νεώσοικοι

 

       Ο ναύσταθμος των Αθηναίων  ήταν στο Φαληρικό όρμο ως την εποχή όπου ο Θεμιστοκλής έχοντας διακρίνει τον περσικό κίνδυνο τους έπεισε να τον μεταφέρουν στον Πειραιά όπου μπορούσε να ιδρυθεί ένα ασφαλές λιμάνι.

      Στον Ιππόδαμο όμως οφείλεται τελικώς η ακριβής χωροθέτηση των ναυστάθμων, τριών πολεμικών και ενός εμπορικού.

        Με 196 νεώσοικους (υπόστεγα στα οποία ανελκύονταν οι τριήρεις) και την περίφημη Σκευοθήκη του Φίλωνος το λιμάνι της Ζέας ήταν ο κυριότερος πολεμικός ναύσταθμος, ενώ ο λιμήν της Μουνιχίας με 82 νεώσοικους ακολουθούσε. Οσο για το κυρίως λιμάνι, εμπορικό και πολεμικό μαζί, το ονομαζόμενο Κάνθαρος ή και Μέγας Λιμήν,  ήταν αυτό που λέμε σήμερα κεντρικό λιμάνι του Πειραιά.

 

                             Τα  σπίτια   στον   Πειραιά

 

      Η παλαιότερη οικία  που βρέθηκε κατά τη διενέργεια  ανασκαφών  χρονολογείται στα 470-460 π.Χ.

    Ο Πειραιάς είναι η πρώτη πόλη που έχει ανεγερθεί βάσει σαφώς οργανωμένου επιστημονικά πολεοδομικού σχεδιασμού.

       «Το οδικό δίκτυο, η σύνδεση μεταξύ λιμανιών, πυλών και των αγορών στο κέντρο αποδεικνύουν την λειτουργικότητα του σχεδιασμού αυτού. Η αισθητική βρίσκει την έκφρασή της στην επιλογή της τοποθεσίας και τη διαμόρφωση των δημοσίων κτιρίων και η ισονομία προβάλλει στην εφαρμογή της αρχής των τυποποιημένων κατοικιών» έγραψε ο Wolfram Hoepfner.

         Τη ρυμοτομία του Πειραιά σχεδίασε  ο Μιλήσιος  αρχιτέκτονας  Ιππόδαμος με εντολή του Περικλή.

      Ο Ιππόδαμος (περ.498-408 π. Χ) από τη Μίλητο ήταν αυτός «ος την των πόλεων διαίρεσιν εύρε και τον Πειραιά κατέτεμεν» διαβάζουμε στην Πολιτεία του Αριστοτέλη. Πράγματι φαίνεται ότι ο Ιππόδαμος εφάρμοσε στον Πειραιά το πρωτοποριακό σχέδιο με ομοιόμορφα οικόπεδα και του ίδιου τύπου σπιτιών για τους κατοίκους αφού πρώτα διαχώρισε τη χρήση γης σε δημόσια (εμπόριον, αγορά, ιερά) και ιδιωτική(όρος λεσχών δημοσίου, όρος εμπορίου και οδού, όρος άστεως, Μουνιχίας νέμεσις..).

           Οι στενοί, πλάτους 4-5 μέτρων δρόμοι, που κάθε πέμπτος στη σειρά φάρδαινε στα 8 μέτρα, σχημάτιζαν οικοδομικά τετράγωνα μεγέθους περίπου 45-50 μέτρων.

         Κάθε τετράγωνο χωρίζονταν με 8 ίδιων διαστάσεων οικόπεδα-κατοικίες, 12-13 μέτρα επί 19-20, με παραλλαγές ανάλογα με τη θέση και τον προσανατολισμό τους.

       Η αργή όμως ανάπτυξη της πόλης είχε σαν αποτέλεσμα τις τροποποιήσεις των αρχικών μορφών με εν μέρει μόνο κοινά στοιχεία.

       Στην πάνω μεριά του οικοπέδου ήταν φτιαγμένη η κυρίως κατοικία. Το κεντρικό δωμάτιο στο ισόγειο ήταν ο «οίκος», το δικό μας σαλόνι, όπου μαζεύονταν η οικογένεια γύρω από την εστία. Η κουζίνα, οι αποθήκες, το λουτρό και τα δωμάτια των δούλων ήταν δίπλα του. Ο «οίκος» έβλεπε στην αυλή ή καμιά φορά μεταξύ της πλακόστρωτης κεντρικής αυλής και του «οίκου» μεσολαβούσε ανοιχτός χώρος (στοά με κίονες) σκεπασμένος με την ίδια στέγη. Άλλο δωμάτιο ήταν ο «ανδρών» για την υποδοχή των φίλων του οικοδεσπότη. Ο πρώτος όροφος φιλοξενούσε τα υπνοδωμάτια. Υπήρχαν ακόμα πηγάδια, δεξαμενές, δένδρα και φυτά.

          Αρκετά οικόπεδα είχαν στις προσόψεις τους καταστήματα με μια μπροστινή είσοδο.

          Με τα χρόνια, την οικονομική άνθηση και την αλλαγή της αισθητικής βλέπουμε να ενώνονται δύο ή και παραπάνω οικόπεδα και να χτίζονται (όπως σήμερα) μεγαλύτερα και πιο πολυτελή σπίτια. Τότε επεκράτησε ο τύπος της οικίας με την αυλή που τριγυρίζετε με κίονες (περίστυλη αυλή).

        Τα κλασικά λοιπόν σπίτια έδωσαν τη θέση τους στα πιο μεγάλα ελληνιστικά κι αυτά με τη σειρά τους στις ρωμαϊκές επαύλεις. Δείγματά τους μπορούμε να δούμε στο αρχαιολογικό πάρκο της Ηρώων Πολυτεχνείου (ανασκαφές 1981), στην Τερψιθέα και αλλού.

         Εκτός από τους κανονικούς δρόμους ο Πειραιάς διέθετε και κάποιες λεωφόρους με κατεύθυνση ΒΑ / ΝΔ. όπου τώρα περίπου η Ηρ. Πολυτεχνείου και αυτή που ανέβαινε στη Μουνιχία Αν και είχε προβλεφτεί η επέκταση της πόλης, ο πληθυσμός του Πειραιά δεν αυξήθηκε τόσο ώστε να καλύψει τις εντός των τειχών εκτάσεις. Η λεγόμενη Ακτή (πειραϊκή), οι πλαγιές της Καστέλας, τα σημεία κοντά στα τείχη και στις πύλες, οι περιοχές των λατομείων δεν κατοικήθηκαν. Απόμακροι δρόμοι έμειναν άστρωτοι, τετράγωνα χαραγμένα δεν χτίστηκαν, ολόκληρες τοποθεσίες παρέμειναν έρημες, δημιουργώντας εξοχές, αγρούς, εστίες για κάθε είδους δραστηριότητα.

        Στα ρωμαϊκά, υστερορωμαϊκά και βυζαντινά χρόνια ο Πειραιάς περιορίστηκε στο στενό γεωγραφικό του κέντρο, σε τμήμα μεταξύ του λιμανιού και της Ζέας (Πασαλιμάνι).

      Μέσα στην αρχαιότερη πόλη, πάνω στα ερείπια της κλασικής εποχής, ανοίχτηκαν οι τάφοι των πειραιωτών των αυτοκρατορικών ρωμαϊκών και πρωτοχριστιανικών αιώνων. Ώσπου όλα εγκαταλείφτηκαν μέχρι την αναγέννηση του νέου Πειραιά στα 1836.

      (Πρώτη δημοσίευση: Εφημερίδα «Πειραϊκή Πολιτεία», 21.1.1999 σ.14 και περιοδικό «Πειραϊκό Ορόσημο», τεύχος 11, Απρ. -Ιούν. 2005, σ.14-15). Δημ Κρασονικολάκης  

 

                    Οι   Αστικές  Πύλες  του Πειραιά

 

       Μία από τις επιδιώξεις των αρχαιολόγων, και δη της πλέον αρμόδιας αρχαιολόγου  κας Νέλλης Αξιώτη, αποτελεί  η ενοποίηση και η ανάδειξη των Αστικών Πυλών του Πειραιά, στη  διασταύρωση των οδών 34ου Συντάγματος Πεζικού και Πύλης, που έχει εγκριθεί από το ΚΑΣ από το  2003.  Από τότε το ΥΠΕΧΩΔΕ απαλλοτρίωσε δύο οικοδομικά τετράγωνα και το Υπουργείο Πολιτισμού   το ακίνητο όπου  ήταν «το Βαρελάδικο» έναντι 3.600.000 ευρώ. Εκκρεμεί  η απαλλοτρίωση του κτιρίου της Πυροσβεστικής. Όταν κατεδαφιστεί και αυτό και βρεθούν οι απαραίτητοι πόροι για τις ανασκαφές,  ο Πειραιάς θα αποκτήσει,    στην είσοδο της πόλης, εκεί που ήταν η αρχαία είσοδος-έξοδος, το αρχαιολογικό πάρκο του.  ( Δείτε τοπογραφικό αρχαίου Πειραιά)

 

                                  

         Οι Αστικές Πύλες,- με παλιότερη την Πύλη του Άστεως  από όπου περνούσε ο κύριος δρόμος για την Αθήνα, και νεώτερη την Διαμέσου Πύλη, που απείχαν μεταξύ τους περίπου 100 μέτρα, και πιθανότατα κατασκευάστηκε μαζί με τα Μακρά Τείχη, προκειμένου να εξασφαλίζει επικοινωνία με την Αθήνα σε περίπτωση πολιορκίας - είναι εξαιρετικής σπουδαιότητας καθώς αποτελούν το αρχαιότερο τμήμα της οχύρωσης του Πειραιά, λένε οι αρχαιολόγοι.  Οχύρωση που αποτελεί  κάτι σαν «ιδρυτική πράξη» του  Θεμιστοκλή αφού  στις αρχές του 5ου αιώνα π.Χ. αποφάσισε να αναδείξει τον Πειραιά ως επίνειο της Αθήνας.

       Τμήματα των Αστικών Πυλών, μαζί και τμήματα των δύο πύργων του τείχους ήταν ορατά έως και τις αρχές του 20ού αιώνα όπως και του Θεμιστόκλειου τείχους.

       Ανασκαφές των Αστικών Πυλών άρχισαν από την ΚΣΤ Εφορεία Αρχαιοτήτων και την αρχαιολόγο Νέλλη Αξιώτη  στα μέσα του 1996. Αρχή μιας δύσκολης εργασίας για την ανάδειξη των αρχαίων  πυλών και του τείχους που σώζεται και μέχρι πέντε μέτρα πλάτος, στην είσοδο-έξοδο του Πειραιά.

       Σήμερα το 70% των εργασιών για την ανάπλαση του χώρου έχουν πραγματοποιηθεί, και έγινε  από το ΥΠΠΟΤ  η διοικητική παραλαβή του κτιρίου της πρώην ξυλαποθήκης - ήταν έτοιμο από το 2007 - που διαμορφώθηκε από το ΥΠΕΧΩΔΕ επί της οδού Πύλης, για να λειτουργήσει ως Μουσείο της οχυρωματικής τέχνης και της αρχαίας πόλης του Πειραιά.  

           Η μελέτη (πρώτο βραβείο Πανελλήνιου Αρχιτεκτονικού Διαγωνισμού του 2003)  για τη δημιουργία Αρχαιολογικού πάρκου στις αστικές πύλες του Πειραιά -εκπρόσωπος - συντονιστής της Μελετητικής Ομάδας Βασίλης Γκανιάτσας, αρχιτέκτων, αναπλ. καθηγητής Ε.Μ.Π.-  εκτός από τις κατασκευές της Διαμέσου Πύλης,  την είσοδο  στον αρχαιολογικό χώρο, το Μουσείο οχυρωματικής τέχνης   και  του   Αστικού Πυλώνα, προβλέπει υπερύψωση της οδού 34ου Συντάγματος σε γέφυρα, ώστε να ενοποιηθούν οι χώροι - εκκρεμεί η δημοπράτησή τους.   /3-6-11/    Πηγή :artnews.gr

 

     ...Και είδα τις θεότητες να ανασύρονται.. στον Τινάνειο

 

       Ο  Τινάνειος  Κήπος, είναι ο χώρος που  θα έπρεπε να έχει ανασκαφεί  εδώ και πολλά  χρόνια, αφού είναι ο χώρος όπου βρίσκονταν  τα Ιερά των αρχαίων Πειραιωτών, για τα οποία μας έδωσαν χρήσιμες πληροφορίες τόσο  ο Στράβων όσο και μετέπειτα ο  Παυσανίας.

    Στο χώρο  αυτό  - από εδώ ξεκινούσε η  «οδός των ιερών πομπών»   - υπήρχαν οι ναοί:

=  Αθηνάς   με χάλκινο άγαλμα που αναφέρει ότι είδε ο Παυσανίας. Το άγαλμα της Αθηνάς  βρέθηκε στη  διασταύρωση  Β.Γωργίου και Φίλωνος προς τον Τινάνειο κήπο, όπου ήταν το τέμενος, κατά τον Ιωάννη Α. Μελετόπουλο. Αλλά δεν έχει γίνει κανονική ανασκαφή.

 

     

                                 Η  Αθήνά,  εύρεση  και στο  Αρχαιολογικό Μουσείο Πειραιά.  Η κόρη

      Το άγαλμα μαζί με άλλα ήρθε στο  φως  κατά τη διάρκεια εκτέλεσης έργων ύδρευσης της ΕΥΔΑΠ, στις 25 Ιουλίου 1959 – υπήρξα αυτόπτης μάρτυς, υπηρετούσα στο Λιμενικό, απέναντι στο ΝΑΤ, και είδα τις θεότητες να ανασύρονται..

     Μαζί με το άγαλμα της Αθηνάς, βρέθηκε και το άγαλμα της Αρτέμιδας. Εντός του φορέματος της Αθηνάς βρέθηκε προσωπείο, και η δεύτερη ερμαϊκή στήλη, η δεσμία  Κόρη και οι ασπίδες. Λίγο πριν, στις 18 Ιουλίου 1959, σε απόσταση λίγων μέτρων  είχαν  βρεθεί τα αγάλματα του Κούρου, της Κόρης, η πρώτη Ερμαϊκή στήλη.

 

=  Σωτήρος Διος  με χάλκινο άγαλμα αναφέρει ότι είδε ο Παυσανίας, μέσα σε μια στοά,  έργο του Λεωχάρους.

     Ο Παυσανίας που ήρθε στον Πειραιά το δεύτερο ήμισυ του 2ου μ.Χ. αιώνα (160 μ.Χ.), γράφει  σχετικά:

    «Θέας δε άξιον των εν Πειραιεί μάλιστα Αθηνάς εστί και Διος τέμενος χαλκού μεν αμφότερα τα αγάλματα, έχει δε ο μεν σκήπτρον και Νίκην, η δε Αθηνά  δόρυ».

     Το από τον Παυσανία αναφερόμενο τέμενος Αθηνάς και Διος  στο οποίο θυσίαζαν τα «Σωτήρια» εκείνοι που είχαν σωθεί από κινδύνους της θάλασσας.

     «Ητο εγγύς του λιμένος» μας πληροφορεί ο Στράβων (έζησε 68 π.Χ.-20 μ.Χ.) «… τον  τε Πειραιάν συνέστειλον εις ολίγην κατοικίαν , την  περί τους λιμένες και το ιερόν του Διος Σωτήρος, του δε ιερού τα μεν στοίδιά του έχει πίνακας θαυμασίους, έργα επιφανών τεχνιτών το δε ύπαιθρον  ανδριάντας».

      Από τα ανωτέρω συνάγεται  ότι  το τέμενος του Διος Σωτήρος  υφίσταται ανέπαφο, και εξακολουθεί να είναι κατάμεστο  ανδριάντων  και εικόνων και μετά την παράδοσή του στους Ρωμαίους. Η δε πόλη ήταν απλωμένη  γύρα από αυτά τα τεμένη.

     Εκτός των ανωτέρω πολύτιμες  και σαφείς  πληροφορίες μας δίνει και  ο Πλίνιος, κυρίως για την ανεύρεση του αγάλματος της Αθηνάς του Κηφισοδότου- Κηφισοδόρου.

 

                    Οι αρχαιότητες  φυλάχτηκαν προσεκτικά

 

    Ο αρχαιόφιλος  Ιωάννης Α. Μελετόπουλος  στην έκδοσή του «ΠΕΙΡΑΪΚΕΣ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΕΣ» (1970), υποστήριξε, ότι ο χώρος που βρέθηκαν οι αρχαιότητες αυτές, ήταν τα υπόγεια του ναού του Σωτήρος Διός, και  φυλάχτηκαν εκεί προσεκτικά  από  πιστούς της παλαιάς θρησκείας ή από εραστές του καλού, για να προστατευθούν από κατακτητές ή  από χριστιανούς, για μακρύ χρονικό διάστημα, κι ότι  η ταφή έγινε στο δεύτερο ήμισυ του 2ου μ.Χ. αιώνα.

     Σ αυτά συνηγορούν ο τρόπος  της ταφής, η θέση που βρέθηκαν, τα κείμενα των αρχαίων συγγραφέων σε συνδυασμό με όσα ίχνη της αρχαίας πόλης ανακαλύφθηκαν  κατά καιρούς.

     Ο χώρος στον οποίο βρέθηκε  ο αρχαιολογικός  θησαυρός, ήταν διαστάσεων μόλις 2,10 μέτρων Χ 5,70, δηλαδή  12 τμ.

     Από τις τρεις πλευρές, ανατολική –προς οικίες Φεράλδη, Φραγκούλη, Δημοτικό- μεσημβρινή-δυτική διαχωριζόταν από τοίχο πάχους 0,60 μ. Βόρεια – προς ΝΑΤ - δεν υπήρχε διαχωριστικό όριο πράγμα που σήμαινε ότι εκτεινόταν κάτω  από  το δρόμο αρκετά. Το οικοδόμημα αυτό εκτεινόταν και ανατολικά προς τις οικίες Φεράλδη, Φραγκούλη, Δημοτικό.       

 =  Αφροδίτης   

     Στην περιοχή όπου χτίστηκε το μοναστήρι του Αγίου Σπυρίδωνος, υπήρχε αρχαίος ναός, πιθανότατα της Αφροδίτης. Οι περιη­γητές που το επισκέπτονταν ανέφεραν συχνά  αρχαία κατάλοιπα που  έβλεπαν:

    «Στην παραλία είναι χτισμένα ένα τελωνείο, πολύ λι­γοστά σπίτια και μια ελληνική εκκλησία. Μπήκαμε σ' ένα καμαράκι κοντά στην εκκλησία και κάναμε ένα ωραίο γεύμα με λίγα ψάρια πού μόλις τα είχαν πιάσει. Κοντά στην εκκλησία τούτη που είταν χτισμένη στη μέση από ένα με­γάλο τετράγωνο, είδα ένα μαρμαρένιο θρόνο». (Δημοσίευμα στο Λονδίνο του 1820). Ναός της της Ευπλοίας Αφροδίτης υπήρχε  και στην Ηετιωνία.

    Αλλοι ναοί υπήρχαν  του  Ασκληπιού  στην Καστέλα και στην Αγία Σοφία(;) του Διονύσου όπως πιστεύεται κάτω από  το Θέατρο, στα  Κρητικά,  της  Αρτέμιδος  στη Μουνυχία, Ιερό του Ηρακλέους στα Καμίνια Βωμός Αποτρόπαιου Απόλλωνα στο Σηράγγειο.

    Βέβαια  δεν είναι η κατάλληλη περίοδος για να  ζητάμε χρηματοδότηση  νέων ανασκαφών. Όμως ας το έχουν κατά νου οι  αρμόδιοι αρχαιολόγοι, Και που ξέρει κανείς, μπορεί τα πράγματα να πάνε  πολύ καλύτερα απ ότι πιστεύουμε./4-6-11/

                                                                        ΒΑΣΙΛΗΣ Π. ΚΟΥΤΟΥΖΗΣ

                                                               Δημοσιογράφος - Ερευνητής

                                                                                        

                                               Επιγραφή για την  οδό

 

      Δυτικά του οικοδομήματος όπου βρέθηκαν τα αρχαία του Τινανείου κήπου, υπήρχε ευρεία οδός, και μετά το Εμπόριον του Πειραιώς με τις πέντε στοές. Η ακριβής  θέση της οδού  είναι γνωστή διότι βρέθηκε επιγραφή «Εμπορίου και οδού όρος», που υπήρχε για πολλά χρόνια στην αυλή της οικίας Σαχτούρη, στο οικοδομικό τρίγωνο Κολοκοτρώνη- Σαχτούρη-Χαρ. Τρικούπη. Στο ύψος της Σαχτούρη-Νοταρά αποκαλύφθηκαν κατά καιρούς τμήματα  της πόλης ανατολικά των στοών,  το  1886  στη διασταύρωση Χαρ. Τρικούπη  και Νοταρά.

       Αναφορά του Δραγάτση της 30 Ιουλίου 1886.

      «Απέναντι από την οικία Σαχτούρη που στην αυλή του «ίσταται κατά χώραν» ο γνωστός « Ηόρος εμπορίο και Ηοδό», στη γωνία της οδού Αρτέμιδος (Χ. Τρικούπη  και Νοταρά), τέθηκαν τα θεμέλια του σπιτιού του Αντώνη Λουκίσα κατά το μήνα Ιούλιο. Φάνηκε ένα αρχαίο κτίσμα με μεγάλες ισόδομες πέτρες, ίσως δημόσιο, των ελληνιστικών χρόνων. Την εποπτεία της ανασκαφής, που κράτησε δύο εβδομάδες ανέλαβε ο Δραγάτσης. Διαπιστώθηκε πως το κτίριο συνεχιζόταν και κάτω από το δρόμο. Με διαστάσεις το λιγότερο 12 μ. μήκος, 15,55 πλάτος και ύψος μέχρι 5 μέτρα βγήκε το συμπέρασμα ότι επρόκειτο για την τελευταία, πέμπτη Μεγάλη Στοά του λιμανιού του Πειραιά. Πίσω της ήταν τετράγωνα χωρίσματα για τα καταστήματα-εργαστήρια. Το σχέδιό της έβγαλε ο Καβεράου. Φάνηκε ένα στρώμα γεμάτο θραύσματα αμφορέων, λύχνοι, ένα κομμάτι αγγείου με γράμματα «ΣΩΤΗ…»

    Ύστερα, κλείστηκαν οι δοκιμαστικοί λάκκοι στους δρόμους ο δε Λουκίσας αναγκάστηκε να χτίσει πιο πλάγια, όχι πάνω στα αρχαία. Η δαπάνη ανήλθε στο ποσό των 468,75 δραχμών».

     Αργότερα βρέθηκαν οικοδομήματα 2ας Μεραρχίας (Αιγέως) και Φίλωνος, το 1910 στην Φίλωνος  και Μπουμπουλίνας, και κατόπιν Φίλωνος και Σωτήρος Διος.

 

ΑΛΛΕΣ  ΣΥΝΟΙΚΙΕΣ -ΚΑΣΤΕΛΑ    ΑΛΛΕΣ    ΣΥΝΟΙΚΙΕΣ ΤΕΡΨΙΘΕΑ  ΑΛΛΕΣ ΣΥΝΟΙΚΙΕΣ ΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑ

 

ΔΕΙΤΕ  ΚΑΙ ΠΟΛΛΑ  ΑΛΛΑ ΘΕΜΑΤΑ  ΓΙΑ ΤΟΝ ΠΕΙΡΑΙΑ

·         ΠΕΙΡΑΙΑΣ: ΤΟ ΤΟΤΕ ΚΑΙ ΤΟ ΣΗΜΕΡΑ

 

 

© KOUTOUZIS.GR  Αναδημοσίευση  επιτρέπεται μόνο με αναφορά στην πηγή  www.koutouzis.gr .

 

 

  ΚΕΝΤΡΙΚΗ   ΣΕΛΙΔΑ