ΠΟΥ ΗΤΑΝ ΤΟ ΑΣΚΛΗΠΙΕΙΟ ΤΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ

ΠΟΥ ΗΤΑΝ ΤΟ ΑΣΚΛΗΠΙΕΙΟ ΤΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ;

Πολλοί είναι εκείνοι που ψάχνουν να βρουν, αρχαιολόγοι άλλα και ιστοριοδίφες, που ήταν το αρχαίο Ασκληπιείο του Πειραιά. Γιατί είναι σίγουροι ότι υπήρχε. Και ήταν ένα ή δύο;

Ωστόσο τίποτα δεν έχει εντοπιστεί. Δεν υπάρχουν διαπιστώσεις παρά μόνον εκδοχές:

== Κατά μία εκδοχή ως Ασκληπιείο του Πειραιά θεωρείται το Σηράγγειο, υπόγειο κατασκεύασμα μέσα σε βράχους, της Καστέλας (κοινώς γνωστό ως «Σπηλιά του Παρασκευά»), έργο των προηγμένων προϊστορικών κατοίκων του Πειραιά των Μινυών. Αποκαλύφθηκε, κατά τον Χρ. Πανάγο, το 1897 και, κατά τον Γ. Ζαννέτο το 1894. Το φυσικό «κοίλωμα» του Σηραγγείου προϋπήρχε αλλά αξιοποιήθηκε, με την εκτέλεση ορισμένων έργων από τους Μινύες. Η στοά του εισχωρεί 12 μέτρα μέσα στο βράχο, κάτω από τη λεωφόρο Φαλήρου (Βασ. Παύλου). Αν και δεν έχουμε θετικές πληροφορίες για το σκοπό, για τον οποίο κατασκευάσθηκε, πιθανολογείται ότι ήταν ιερό, αφιερωμένο στον τοπικό ήρωα Σήραγγο. Θεωρείται ότι στους ιστορικούς χρόνους δεν αποκλείεται να χρησιμοποιήθηκε ως ΑΣΚΛΗΠΙΕΙΟ και ως «Πορφυρείο», για την κατεργασία των πολλών πορφυρούχων κοχυλιών που αφθονούσαν στην Πειραϊκή ακτή. Αργότερα, πάντως και ως τους ρωμαϊκούς χρόνους στο Σηράγγειο λειτούργησε «βαλανείο» (δημόσιο λουτρό) και τότε κατασκευάστηκαν τα δύο ψηφιδωτά που υπήρχαν εκεί και, κατά περίεργο τρόπο, εξαφανίστηκαν στην περίοδο της Δικτατορίας (1967 - 1974).
== Μία άλλη πολύ βάσιμη εκδοχή αναφέρει ότι το Ασκληπιείο βρισκόταν κοντά στο Πανεπιστήμιο του Πειραιά όπου έχουν γίνει και αρχαιολογικές ανασκαφές, και έχουν βρεθεί πολλά στοιχεία που βεβαιώνουν περί αυτού.

== Και μια τρίτη, ότι βρισκόταν εκεί που είναι σήμερα το «αγίασμα» της Ζωοδόχου Πηγής στη διασταύρωση των οδών Ανδριανουπόλεως και Μακεδονίας 18, στην πλαγιά του λόφου Βώκου.

Ας δούμε την περίπτωση αυτή, γιατί έτσι και αλλιώς έχει ενδιαφέρον.

Στο σημείο αυτό, λοιπόν, βρισκόταν μια σπηλιά, που από το 1790 ήταν «ασκηταριό», έμεναν εκεί καλόγηροι.

Εκείνοι είδαν στον ύπνο τους την Παναγία, που τους είπε να σκάψουν στο βράχο, και θα βρουν την εικόνα της και νερό – αγίασμα.

Πράγματι, οι καλόγηροι έσκαψαν και βρήκαν και την εικόνα και το νερό. Εκεί αργότερα δημιούργησαν ένα εκκλησάκι που σήμερα λειτουργεί με το Παλαιό Ημερολόγιο. Σ αυτό τοποθέτησαν και την εικόνα, η οποία έμεινε εκεί ως το 1951. Μετά την πήραν ιερείς του Νέου Ημερολογίου και την τοποθέτησαν στο ναό της Ζωοδόχου Πηγής στο Χατζηκυριάκειο, όπου βρίσκεται και σήμερα. Είναι μια πολύ παλιά μαυρισμένη από το χρόνο είκόνα.

Οσο για το «αγίασμα» το είδαμε και σήμερα (2005) να τρέχει μέσα από το βράχο. Μέσα στο σκαμμένο βράχο είναι και το ιερό του ναού.

Η είσοδος του ναού Το ιερό που βγαίνει το νερό " άγίασμα".

Ενας παλιός τουριστικός οδηγός του 1980 έκανε αναφορά για πιθανή ύπαρξη Ασκληπιείου στην Αγία Σοφία Πειραιά. Ανέφερε μάλιστα ότι η περιοχή είχε αξιοποιηθεί από εύπορους πολίτες με χρόνιες παθήσεις που ήθελαν να κατοικούν κοντά στον τόπο θεραπείας τους. Πριν 5-6 χρόνια (1998;) είχε δημοσιευτεί και σχετικό άρθρο σε περιοδικό.

Μια παλιά Αγιοσοφιώτισσα του 1950 είχε πει ότι υπήρχε εκεί ένας ιερέας, για τον οποίο ο κόσμος έλεγε πως είχε αγιάσει. Τον είχαν δει, μάλιστα, να προχωράει στο δρόμο αιωρούμενος. Πρόκειται για τον ιερέα Ευγένιο τα οστά του οποίου φυλάσσονται στο ναό της Ζωοδόχου Πηγής.

Λέγεται ότι όταν το κράτος έκλεινε τις παλαιοημερολογήτικες εκκλησίες, ο π. Ευγένιος αρνιόταν να κλείσει την Ζ. Πηγή. Μια μέρα αστυνομικοί επεχείρησαν να οδηγήσουν τον ιερέα με το ζόρι έξω από την εκκλησία. Δεν τα κατάφεραν όμως γιατί έγινε τοπικός σεισμός. Το ίδιο συνέβη και όταν ο δύσπιστος αστυνόμος
πήγε μόνος του, ο οποίος σοκαρίστηκε και από εκείνη την ημέρα έγινε ιδιαίτερα θρήσκος. Ετσι το εκκλησάκι δεν έκλεισε.

Οσον αφορά τώρα στο αρχαίο Ασκληπιείο, ο σημερινός ιερέας της Ζωοδόχου Πηγής π. Κύριλλος μας είπε:

« Δεν έχει βρεθεί κάτι σχετικό με αρχαιότητες εδώ μέσα, ούτε γύρω από το χώρο μας. Αλλωστε η ανεύρεση αρχαιοτήτων σταματάει πολύ πιο πέρα από τη Λεύκα».

Όμως αν σκεφθεί κανείς ότι τα αρχαία Ασκληπιεία λειτουργούσαν σε πράσινους και δροσερούς χώρους, πολύ πιθανό, σε κάποιο δροσερό τοπίο του Πειραιά, τότε που ακόμη ήταν γεμάτος δένδρα, να υπήρχε και το Ασκληπιείο του Πειραιά.

Πάντως αναφέρεται ότι η περιοχή ήταν εύφορη και στα σημερινά οικοδομικά τετράγωνα που περικλείονται από Αιτωλικού, Θεσσαλονίκης κλπ, ακόμη και την δεκαετία του 1930 όπου υπήρχαν πολλά μποστάνια.

Περίεργο είναι ότι ο δρόμος μπροστά από το Ναό της Αγίας Σοφίας, 200 μέτρα από το εκκλησάκι της Ζωοδόχου Πηγής ονομάζεται οδός Ασκληπιού. Και πιο περίεργο το γεγονός ότι στη συνοικία αυτή της Αγίας Σοφίας δεν υπάρχει άλλη οδός με αρχαίο όνομα. Ο ναός της Αγίας Σοφίας χτίστηκε γύρω στα 1900.

Καλιφόρνια- Παλαμηδίου- Αγία Σοφία – Μανιάτικα

Το νέο ΑΒΕΡΩΦ, πριν ήταν στη γωνία Του Γιακουμέλη και Γέμελου από το 1923 Το μπακάλικο του Κούβελου από το 1914

Με αφορμή το λιγοστό τρεχούμενο νερό, μέσα στο ναό της Ζωοδόχου πηγής στα "πλευρά" του λόφου Βώκου, που κατά πολλούς έχει ιαματικές ιδιότητες, και ορισμένοι το θεωρούν «αγίασμα», ας δούμε τα τρεχούμενα νερά.

Χαμηλά, από το ύψος της Παπαστράτου και προς τη θάλασσα, από την πλατεία Καραϊσκάκη μέχρι σχεδόν τον Αγιο Διονύση, υπήρχε το έλος – η Λίμνη. Από το 1836 ο τότε δήμαρχος Κυριάκος Σερφιώτης ζητούσε από τον Θθωνα να το αποξηράνει, κάτι που έγινε πολύ αργότερα.

Σύμφωνα με όσα μας αφηγήθηκαν παλιότεροι, πολύ πριν από το 1900, από την Καλιφόρνια και προς το κέντρο του Πειραιά, υπήρχε μια τεράστια αλάνα, κι έτρεχαν νερά. Εκεί γύρω έβοσκαν γίδια και πρόβατα. Σε πολλά σημεία υπήρχαν μποστάνια. Κι αργότερα, το ένα μετά το άλλο, δημιουργήθηκαν τα εργοστάσια.

Σε χάρτες του 1750 (δείτε στο τέλος της σελίδας) σημειώνεται ένα ποταμάκι ή χείμαρρος, που κατέβαινε από το λόφο Βώκου, και μέσω Λεύκας και Καμινίων έπεφτε στον Κηφισό. Αυτό είναι που δημιουργούσε και το έλος στη ΒΔ πλευρά του Πειραιά, τη Λίμνη όπως λεγόταν.

Βέβαια στο Φαληρικό όρμο έτρεχαν πάντα ο Κηφισός, στον οποίο έπεφτε ο Ηριδανός και το ποτάμι του Δαφνίου, και ο Ιλισός, που κατέβαιναν από τα ψηλά της Αττικής.

Πολλά εξωτερικά νερά έτρεχαν στο Ρέντη απ όπου πήρε και το όνομά του.

Ωστόσο ο Πειραιάς είχε αρκετά υπόγεια νερά, γι αυτό κατά καιρούς έγιναν πολλά πηγάδια, δημόσια και ιδιωτικά, για την ύδρευσή του – περισσότερα υπήρχαν προς το Ρέντη και το Μοσχάτο, που εχρησιμοποιούντο για το πότισμα των καλλιεργούμενων αγρών.

Στον κυρίως Πειραιά, απ όσα θυμήθηκαν οι παλιότεροι, δημόσια ήταν τα πηγάδια της οδού Αιγέως, σημερινής 2ας Μεραρχίας, στην Τρούμπα – από την αντλία του , τρόμπα, κατά παραφθορά πήρε το όνομά της, – αυτό το πηγάδι υπήρχε τουλάχιστον από την Ενετοκρατία.

Δυτικά του Λόφου της Μουνυχίας υπήρχε ένα πηγάδι που ονομαζόταν «πηγάδι του στρατιώτη», και άλλα στον Καραβά (1839), στη Βάρη (Καμίνια), στο Φάληρο, στο Μοσχάτο, και αλλού.

Η περιοχή του Πειραιά είχε κάποιες μικρές πηγούλες.

Μία από αυτές βρισκόταν στο λιμανάκι της Φρεαττύδας, στο τέλος της ομώνυμης λεωφόρου, κάτω από την σημερινή πλατεία Λάμπρου Πορφύρα, εκεί που είναι σήμερα το Ναυτικό Μουσείο.

Η πηγή αυτή έτρεχε ως το 1960, πριν γίνουν τα έργα, και όπως είχα δει το νερό που έτρεχε ήταν αρκετό.

Την είχαν ονομάσει « Τσιρλονέρι», για είχε ιαματικές, καθαρτικές, ιδιότητες. Στο σημείο αυτό βρισκόταν και το πανάρχαιο (1180 π.Χ.) «Φονικό Δικαστήριο».

Υπόγεια νερά κρύβει και σήμερα 2014 ο Πειραιάς. Αυτό διαπιστώνεται συχνά κατά την εκσκαφή θεμελίων για πολυκατοικίες. Που για να συνεχιστούν οι εργασίες γίνεται άντληση.

Υπάρχουν μάλιστα και γεωτρήσεις όπως μαρτυρούν κάποιες αγγελίες όπως αυτή: «ΠΕΙΡΑΙΑΣ Πλατεία Ιπποδαμείας, οικόπεδο 252 τ.μ., εντός σχεδίου, σ.δ. 3,50, 20 Χ 12,50, 2 όψεων, άρτιο, οικοδομήσιμο, γεώτρηση, κέντρο Πειραιά, τιμή …»

Σκεφθείτε λοιπόν τι θα συναντήσει ο «μετροπόντικας» όταν θα περάσει από εκεί.

Η Υδρευση του Πειραιά κατά την αρχαιότητα

Αρχαιότητες της Πρωτογεωμετρικής έως την Υστερη Γεωμετρική περίοδο έχουν εντοπισθεί από τις πρόσφατες ανασκαφές της Εφορείας στην περιοχή των Καμινίων και του Αγίου Ιωάννη Ρέντη. Στην πρώτη περίπτωση αποκαλύφθηκε μία αρχαία οδός με το ένα της ανάλημμα, η οποία πλαισιώνεται μάλιστα από συστάδες τάφων σε ταφικούς περιβόλους. Κτίσματα, των οποίων η χρήση δεν έχει ακόμη προσδιορισθεί, εντοπίσθηκαν σε επαφή με τον αρχαίο δρόμο ενώ κοντά του βρέθηκαν τέσσερις κλίβανοι από πηλόχωμα και πηγάδια τα οποία περιείχαν κεραμική.

Σε μεγάλο οικόπεδο, εξάλλου, επί της οδού Πειραιώς στου Ρέντη βρέθηκαν τα θεμέλια ενός μεγάλου κτιρίου με περίβολο και αυλή στο κέντρο, γύρω από την οποία αναπτύσσονται δωμάτια (Υστερη Γεωμετρική εποχή ). Οπως όμως επισημαίνει η αρχαιολόγος κα Ευτυχία Λυγκούρη: «Η περιοχή της ανασκαφής κατακλύζεται διαρκώς από νερό, υπάρχουν αντλίες που λειτουργούν συνέχεια, προκειμένου να μένει καθαρή». Γιατί προφανώς το έλος δεν έχει υποχωρήσει εντελώς. Αλλά και από παλαιότερες ανασκαφές στην άκρη της χερσονήσου της Μουνιχίας (από τον Ι. Θρεψιάδη το 1935) είχε εντοπισθεί οικισμός που κατοικήθηκε από την Πρώιμη Γεωμετρική εποχή ως την Υστερη Γεωμετρική.

Πρόσφατα, τέλος 2013 αρχές 2014, κατά την εκσκαφή των έργων του ΜΕΤΡΟ, μπροστά από το Δημοτικό Θέατρο στην πλατεία Κοραή. ανακαλύφθηκαν σειρά 28 αρχαίων πηγαδιών- δεξαμενών από τα οποία υδρευόταν η πόλη.

Οι αρχαιολόγοι δημιούργησαν εκμαγεία των αρχαίων δεξαμενών σε πραγματικές διαστάσεις – σε τομή- που θα διακοσμήσουν τους διαδρόμους που θα οδηγούν από το επίπεδο έκδοσης των εισιτηρίων στις αποβάθρες, και θα αποτελούν μέρος μεγάλης έκθεσης ευρημάτων.

Το φθινόπωρο του 1871 η δημαρχία Πειραιά καθώς ισοπέδωνε την οδό Σαχτούρη βρήκε στο πιο ψηλό μέρος της κάποια υπόγεια δεξαμενή με πηγάδι, κοιλώματα (σύριγγες) και λίγα κομμάτια Δωρικής αρχιτεκτονικής, καταχωμένα κάπου εκεί, μια στρώση με μεγάλες πέτρες που ανηφόριζε ήρεμα και μερικές επιγραφές. Μια από αυτές μάλιστα τράβηξε την περιέργεια πολλών, επειδή ήταν μέρος ενός καταλόγου με τραγωδίες και κωμωδίες των Αττικών ποιητών.

Εφ’ όσον από πάρα πολύ κοντά προς τα δυτικά φαίνονταν επιφανειακές γραμμές θεμελίων λίθων, που υποδήλωναν την ύπαρξη δημόσιου κτιρίου, που θα είχε σχέση με την αναφερόμενη στρώση, κρίθηκε σωστό από το συμβούλιο Εταιρίας να εξακολουθήσει με δαπάνη της το έργο που ξεκίνησε ο δήμος, όπως κι έγινε.

Καθαρίστηκε η δεξαμενή, μα όχι εντελώς το πηγάδι και τα κοιλώματα εξ αιτίας άλλων δυσκολιών μα και από τις πολλές βροχές που έπεσαν τότε. Το χάσμα της ανασκαφής έπρεπε να καλυφθεί για να φτιαχτεί ο δρόμος. Έγινε λοιπόν κάτι πρωτοποριακό για τη εποχή που συνηθίζεται σήμερα, κατασκευάστηκε ένας θόλος (σκέπασμα) πάνω από την κάθοδο για να εξεταστούν «και άλλοτε ποτέ ακριβέστερον τα εκεί» ενώ οι θεμέλιες γραμμές ερευνήθηκαν μέτρια. Η δαπάνη έφτασε στις 273,23 δραχμές. Δε βρέθηκε η συμπλήρωση της επιγραφής του δραματικού καταλόγου, φάνηκαν όμως κι άλλα αρχαία γλυπτά και ενεπίγραφα τεμάχια όχι ανάξια λόγου.

Προχωρώντας τα έργα του δήμου προς την οδό Σωκράτους (έτσι λεγόταν αρχικά η Λ. Ιωάννη Χατζηκυριακού σαν προέκταση της άλλης γνωστής μας) βρέθηκε επιγραφή «περί συνδρομών εις κατασκευήν θεάτρου εν Πειραιεί» κι ένα ψήφισμα προς τιμή κάποιου επισήμου κατά τους χρόνους του Αράτου. «Τα ανευρεθέντα μετεκόμισεν επιμελώς η δημαρχία Πειραιώς εις το εν τη σχολή των Ιωνιδών δημοτικόν Μουσείον της, δια να είναι προσιτά εις πάντας τους φιλαρχαίους».

Την ίδια χρονιά (1871-1872) στον κατάλογο αυτών που κατέβαλαν τις συνδρομές τους στην Εταιρία, συμπεριλαμβάνονται οι παρακάτω πειραιώτες: Ο δήμος Πειραιά, δρχ.50- Αφεντούλης Θ., δρχ.15- Ζωγράφος Αθ., δρχ.35- Καψαμπέλης Γ., δρχ.15- Μελετόπουλος Ν., δρχ.15- Μουτζόπουλος Δημ., δρχ.30- Μουτζόπουλος Τρύφ., δρχ.15- Παπαγεωργόπουλος Κ., δρχ.15- Ράλλης Λ., δρχ.15- Σέρμπος Στέφ., δρχ.15.

(Πρώτη δημοσίευση: Εφημερίδα Ο ΔΗΜΟΤΗΣ, φ.14447, 15 Ιαν.2004, σ. 4

Περιοδικό ΠΕΙΡΑΪΚΟ ΟΡΟΣΗΜΟ, τεύχος 7, Απρ.-Ιούν.2004 σ.5-6.

Σύμφωνα με δημοσίευμα του Παύλου Μπαλόγλου, το 1839, επί δημαρχίας του Κυριάκου Σερφιώτη έγινε προσπάθεια ανόρυξης πηγαδιών, στη θέση Καραβά, κοντά στο εργοστάσιο - μηχανουργείο Βασιλειάδη αλλά δεν απέδωσε.

Επί δημαρχίας Πέτρου Ομηρίδη - Σκυλίτση (1841-45) αποφασίστηκε η αύξηση του πόσιμου νερού . Τοποθετήθηκαν τότε στον Πειραιά πέντε βρύσες στις οποίες το νερό διοχετευόταν από πηγή στη βορειοδυτική πλευρά του όρους Αιγάλεω, κοντά στο Δαφνί.

Οι βρύσες αυτές βρίσκονταν: α) στην πλατεία Θεμιστοκλέους, μπροστά από τον ιερό ναό της Αγίας Τριάδος, όπου σήμερα το μέγαρο του Ναυτικού Απομαχικού Ταμείου, β) στην πλατεία Απόλλωνος, σήμερα Καράίσκάκη, γ) στην τότε πλατεία Ρήγα Φεραίου, στη διασταύρωση των οδών Δ. Γούναρη (πρ. Μακράς Στοάς), Τσαμαδού και Ναυαρίνου, όπου αργότερα ήταν η Ιονική Τράπεζα, δ) στη διασταύρωση των οδών Φίλωνος και Σκουζέ και ε) ανατολικά του ιερού ναού του Αγίου Νικολάου.

Από τις βρύσες αυτές προμηθεύονταν πόσιμο νερό οι νερουλάδες του Πειραιά, γέμιζαν τα βαρέλια τους και το πωλούσαν στους Πειραιώτες αντί είκοσι λεπτών το βαρέλι.

Εκτός όμως από τις πέντε βρύσες που αναφέραμε υπήρχαν και πηγάδια ιδιωτικά και δημόσια. Ηδη είπαμε κεντρικό ήταν αυτό που υπήρχε στη διασταύρωση Δευτέρας Μεραρχίας (τότε Αιγέως) και Μιαούλη.

Υπήρχαν όμως και πηγάδια έξω από την τότε κατοικημένη πόλη.

Δυτικά του λόφου της Μουνιχίας υπήρχε και το ονομαζόμενο Πηγάδι του Στρατιώτη, από το οποίο και έλαβε την ονομασία της η όλη εκεί περιοχή.

Η κατά τα ανωτέρω ύδρευση της πόλεως συνεχίστηκε μέχρι της δημαρχίας του Δημητρίου Αθ. Μουτζοπούλου( διετέλεσε δήμαρχος Πειραιώς από 20 Απριλίου 1866 μέχρι 9 Απριλίου 1874) Η ποσότητα των τότε γνωστών υπογείων υδάτων δεν επαρκούσε για την κάλυψη των αυξημένων αναγκών της πόλεως.

Το 1866 επί δημαρχίας του Λουκά Δ. Ράλλη αποφασίστηκε η προμήθεια νερού από το Φαληρικό Πεδίο αλλά δεν υλοποιήθηκε, γιατί η δημαρχία του Λ. Ράλλη έφθασε στο τέλος της και από τις 20 Απριλίου 1866 ανέλαβε δήμαρχος Πειραιώς ο Δημήτριος Αθ. Μουτζόπουλος, ο οποίος ζήτησε την ειδική συμβουλή του_υδραυλιολόγου Δημ. Σκαλιστήρη, τότε διευθυντή του Πολυτεχνείου. Ο τελευταίος, μετά από επιτόπια έρευνα, χαρακτήρισε άσκοπη τη μεταφορά πηγαίου ύδατος από το Φαληρικό Πεδίο και έκρινε θετικότερη τη δημιουργία δεξαμενής παρακτινοειδών προς αυτήν αγωγών για τη συγκέντρωση των υπογείων υδάτων του Πειραιώς που ανέβλυζαν στις πλάγές των γύρω βουνών.

Έτσι το 1867 δημιουργήθηκε στη θέση Βάρη, Λειβάδι, ή Περιβόλια (Καμίνια)δεξαμενή, περιμέτρου 20 μ. Τον επόμενο χρόνο 1868, χτίστηκε δίπλα στη δεξαμενή οικοδόμημα και το 1869 τοποθετήθηκε η πρώτη ανυψωτική μηχανή. Έτσι μεγάλη ποσότητα καλής ποιότητος νερού διοχετεύθηκε στην πόλη. Ομως το κέντρο της δεξαμενής της Βάρης συνέπεσε με μία διακλάδωση του Αδριανείου Υδραγωγείου γεγονός που έστρεψε την προσοχή του Δ. Σκαλιστήρη και της τότε Δημοτικής Αρχής στην αξιοποίηση του αρχαίου υδραγωγείου και στην εγκατάλειψη της ιδέας της ανορύξεως υδραγωγών.

Αποφασίστηκε να καθαριστεί το Υδραγωγείο και παράλληλα άρχθσαν να διοχετεύονται να διοχετεύονται 6 εκ. λίτρα νερού σε δεξαμενή στη θέση Πηγάδα, τότε Ανεμόμυλος. Η δεξαμενή της Πηγάδας, ήταν έργο του Δημήτριου Μουτζόπουλου, αύξησε την παροχή νερού στον Πειραιά. στον τότε πληθυσμό της πόλεως.

Αυτό γινόταν μέχρι το 1874. Αλλά μετά το νερό μολύνθηκε, και ήρθε ο τύφος.

ΕΤΣΙ οι νερουλάδες έπαιρναν νερό από το κτήμα Μαλικούτη κι άλλοι από τον Πόρο επί πολλά ακόμα χρόνια για να καλύψουν τις ανάγκες των αυξανομένων κατοίκων για πόσιμο νερό.

Υπήρξε κάποτε εποχή κατά την οποία ο Πειραιάς, δεν είχε πόσιμο νερό. Το λίγο που είχε ήταν ανεπαρκές και το προμηθευόταν από κάτι πηγάδια της Κοκκινιάς.

Ηταν ακατάλληλο, μολυσμένο και η ασθένεια του τύφου ήταν κάτι μόνιμο μεταξύ των κατοίκων του.

Τότε βρέθηκε κάποιος μεγαλέμπορος ναυτιλιακών ειδών του Πειραιά και συνέλαβε την ιδέα να τροφοδοτήσει τον Πειραιά με εξαιρετικό νερό από πάσης απόψεως από τον Πόρο Τροιζηνίας.

Αυτός ήταν ο Μικρασιάτης Πρόδρομος Βαΐάννης. Η εταιρία που συνέστησε για το σκοπό αυτό διέθεσε ένα ποοό 5000 χρυσών λιρών της εποχής εκείνης και εφοδιάστηκε με άφθονα πλωτά υδροφόρα μέσα. Και το πασίγνωστο θαυμάσιο νερό του Πόρου που φορτωνόταν από ειδικές εγκαταστάσεις ύδρευσης στην περιοχή Σακελάρη του Καραπολιτιού, όπου ακόμα υπάρχει μια παλιά δεξαμενή, ή από του Τομπάζη ή αργότερα από το Βίδι, έφθασε στον Πειραιά και με τεπόζιτα επί κάρων διανεμόταν σε όλο τον Πειραιά , στους γύρω δήμους αλλά και στην Αθήνα.

Πέντε χιλιάδες τόνους νερό μετέφεραν καθημερινά τα πλοία του Βαιάννη. Και όχι μόνο χόρτασαν νερό οι Πειραιώτες, αλλά και απαλάχτηκαν οριστικά από τον κίνδυνο του τύφου.

Όμως οι ανάγκες για την ύδρευση του Πειραιά αυξάνονταν μαζί με τους κατοίκους της. Έτσι τοποθετήθηκε στη δεξαμενή της Βάρης δεύτερη ανυψωτική μηχανή και επί δημαρχίας Θεοδώρου Γ. Ρετσίνα (1887-91).

Στο μεταξύ διακόπηκε η εργασία για ανεύρεση και εκκαθάριση του Αδριάνειου Υδραγωγείου, και άρχισε η ανόρυξη αρτεσιανών πηγαδιών από το Μοσχάτο μέχρι το υφαντουργείο Κ. Βελλή στο Φάληρο δίπλα από το οποίο κατασκευάστηκε συλλεκτήριο νερού. Κατά τη δεύτερη δημαρχίαςτου Θ. Ρετσίνα (1891-95) κατασκευάστηκε στο λόφο του Προφήτη Ηλία μεγάλη δεξαμενή ύψους 80 μ. από όπου το νερό διοχετευόταν σε όλο τον Πειραιά. Αργότερα το υδροδοτικό δίκτυο επεκτάθηκε σ’ όλες τις συνοικίες της πόλεως και ανακατασκευάστηκε - έργο που τελείωσε κατά την τέταρτη δημαρχιακή περίοδο του Τρύφωνος Μουτζοπούλου (1899-03).

Το νερό των αρτεσιανών φρεάτων που προερχόταν από τα κατ’ επιφάνεια υδροφόρα στρώματα ήταν καλό και κατάλληλο προς πόση, όταν όμως η άντληση προχωρούσε σε βαθύτερα στρώματα τότε το ύδωρ ανέβλυζε υφάλμυρο, αλλά συμμιγνυόμενο με το νερό του συλλεκτηρίου του Δήμου, κοντά στο υφαντουργείο Κ. Βελλή, παρά τις σιδηροτροχιές του ηλεκτρικού σιδηροδρόμου Αθηνών - Πειραιώς, βελτιωνόταν ποιοτικά και γινόταν κατάλληλο για τις ανάγκες των κατοίκων.

Η αύξηση της ποσότητος του νερού του συλλεκτηρίου γινόταν με καθαρό νερό από πηγές που μίσθωσε ο Δήμος σε κτήματα και περιβόλια του Αγίου Ιωάννη Ρέντη και το οποίο με υδραγωγούς σωλήνες μεταφερόταν στο συλλεκτήριο του Δήμου στο Νέο Φάληρο κι από εκεί διοχετευόταν στη μεγάλη δεξαμενή της Καστέλας, από όπου και υδρεύονταν όλες οι συνοικίες του Πειραιώς.

Η δημοτική υδροδότηση σταμάτησε με την κατασκευή του φράγματος της λίμνης του Μαραθώνος, επί κυβερνήσεως Α. Μιχαλακοπούλου και περατώ-θηκε από την εταιρία Ούλεν τον Ιούνιο του 1931. Από το 1932 άρχισε να επεκτείνεται και στον Πειραιά η υδροδότηση από την Ούλεν μετέπειτα Ε.Ε.Υ. (Ελληνική Εταιρεία Υδά των) και σήμερα ΕΥΔΑΠ (Εταιρεία Υδρεύσεως και Αποχετεύσεως Πρωτευούσης).

Τα υπόγεια νερά της Αττικής είναι μολυσμένα. Βαρέα μετάλλα, υπολείμματα φυτοφαρμάκων, βακτήρια, μαγνήσιο, νάτριο, χλώριο και άλλες επικίνδυνες ουσίες δηλητηριάζουν τον υδροφόρο ορίζοντα.

Η ανόρυξη (11/2013) πέντε – προς το παρόν- γεωτρήσεων και η χρήση του νερού για ύδρευση-άρδευση 103 στρεμμάτων πρασίνου του «Κέντρου Πολιτισμού - Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος Α.Ε.» στη θέση του παλαιού Ιππόδρομου στις Τζιτζιφιές μέχρι βάθους 25-26 μέτρων μαρτυρούν τρία πράγματα:

1.- Ότι στο υπέδαφος της Αττικής τρέχουν πολλά νερά- Αυτό δείχνει και ο μεγάλος αριθμός των γεωτρήσεων σ όλη την Αττική. Ότι προς τις περιοχές του Πειραιά και του Φαλήρου τρέχουν υπόγεια τα νερά του Κηφισού, του Ιλισού και του Ηριδανού. (Δείτε ΔΕΛΤΑ ΚΑΙ ΙΛΙΣΣΟΣ)

2.- Ότι τα υπόγεια νερά της Αττικής δεν είναι μολυσμένα γι αυτή τη χρήση. Ειπώθηκε ότι περιέχουν βαρέα μέταλλα, υπολείμματα φυτοφαρμάκων, βακτήρια, μαγνήσιο, νάτριο, χλώριο και άλλες επικίνδυνες ουσίες δηλητηριάζουν τον υδροφόρο ορίζοντα. Γι αυτό θα πρέπει να ερευνηθεί το θέμα αν οι καρποί οπωροφόρων που θα φύονται εκεί είναι βρώσιμα ή όχι.

3.- Ότι τα νερά δεν είναι υφάλμυρα, παρά το γεγονός ότι η θάλασσα απέχει 550 μέτρα σε επίπεδη μορφή , και η στάθμη άντλησης θα είναι 20 τουλάχιστον μέτρα κάτω από την επιφάνεια τη θάλασσας. Εκτός αν αργότερα οι γεωτρήσεις βγάλουν στην επιφάνεια… μαρίδα του Φαλήρου. Κι αυτό δεν είναι απίθανο, αφού στον Ηριδανό υπάρχουν σήμερα ψαράκια μοναδικής ποικιλίας, τα κουνουπόψαρα, ή το ενδημικό ψάρι «ντάσκα» στον Κηφισό.

Σε καμία ιστορική πηγή δεν αναφέρεται αν ο Πειραιάς από τα πολύ παλιά χρόνια είχε φυσικό πράσινο, υποτυπώδη δάση ή έστω συστάδες δένδρων. Ισως να είχε πολλά τότε που στο Πικέρμι ζούσαν ελέφαντες, ρινόκεροι, ύαινες και άλλα ζώα των σημερινών τροπικών χωρών. Αλλά αυτό συνέβαινε πριν 8-9 εκατομμύρια χρόνια. Δηλαδή 7 εκατομμύρια χρόνια πριν εμφανιστεί ο άνθρωπος.

Λε Ρουά 1758 Ο Πειραιάς από το λόφο της Καστέλας το 1820

Το Ν Φάληρο το 1902, με το πράσινο στο βάθος, την εξέδρα, το ΑΚΤΑΙΟ κ.λ.π.

Πάντως για την τελευταία, των 5.000 χρόνων, κατάσταση δεν υπάρχουν πληροφορίες. Εκείνο που μας δίνει τη βεβαιότητα ότι ο Πειραιάς είχε δένδρα, είναι κάποιες γκραβούρες περιηγητών, οι οποίοι "σημειώνουν" αρκετές συστάδες σε διάφορα σημεία του, καθώς και ποτάμια. Ο Λε Ρουά, 1750 σημειώνει κάποιον πευκώνα στην παραλία του Πειραιά.

Οι ίδιοι οι περιηγητές μιλούν για αρκετά οπωροφόρα δένδρα, συκιές, κληματαριές , ελιές και άλλα.