Η μορφή του Λεωνίδα από το ομώνυμο πλοίο του του Σπετσιώτη ναυμάχου Χατζηγιάννη Μέξη, από τη μοναδική συλλογή ξυλόγλυπτων ακρόπρωρων του Εθνολογικού Ιστορικού Μουσείου.
 

 Ο  Πόρος  και  η  λαϊκή  ναυτική

 ξυλογλυπτική παράδοση του ακρόπρωρου

                    Πέτρος Κόσσος  (Τρίπολη; 1790; - Πόρος ή Αθήνα, μετά το 1848)

      Στολίδι του ξύλινου καραβιού, σύντροφος του ναυτικού, αλλά και οδηγός σε νικηφόρες μάχες, το ακρόπρωρο αποτελεί  σημαντική λαϊκή έκφραση τέχνης στη ναυτική παράδοση.

      Συνηθέστερα απαντούν γοργόνες συντρόφισσες των ναυτικών στις ελληνικές θάλασσες, μυθικά ψάρια, ή προτομές που αντιστοιχούν στο όνομα του καραβιού, που οδηγούν ή απλά στολίζουν. Μυθικά όντα και μορφές, ή  αρχαιοελληνικές μορφές ή και μορφές του Εθνικοαπελευθερωτικού Αγώνα οι φιγούρες αυτές συμμετέχουν ενεργά, ως σύμβολα, στην ιστορία  των ελληνικών θαλασσών,  με μηνύματα  που σχετίζονται μεταξύ άλλων και με την ιδιοκτησία και  κυρίως με την ελευθερία του έθνους και το δικαίωμα της ελεύθερης ναυσιπλοϊας.

     Φυσικός χώρος του τεχνίτη του ακρόπρωρου θα είναι ο ταρσανάς, όπου -όπως στην περίπτωση του αυτοδίδακτου ξυλογλύπτη Πέτρου Κόσσου- το σκάλισμα του ξύλου για τη δημιουργία ακρόπρωρων θα αποτελέσει  απαραίτητο συμπλήρωμα στην κυρίως εργασία,  την  κατασκευή δηλαδή των ξύλινων καραβιών.

                         Ο Πέτρος Κόσσος στο ναύσταθμο του Πόρου

      Λιγοστά είναι τα όσα γνωρίζουμε για τον κατασκευαστή καραβιών και αυτοδίδακτο ξυλογλύπτη Πέτρο Κόσσο.  Γεννήθηκε πιθανότερα στην Τρίπολη,  περίπου στα 1790. Κάποια στιγμή μετά τη γέννηση του δεύτερου γιου του Ιωάννη στα 1822,  ο Πέτρος Κόσσος θα βρεθεί στον Πόρο όπου και θα  εργαστεί στον εκεί υπάρχοντα ναύσταθμο.* Συγκεκριμένα, στη σχετική βιβλιογραφία αναφέρεται χωρίς να προσδιορίζεται όμως η ακριβής χρονολογία, ότι εργάστηκε στο «ναύσταθμο του Καποδίστρια στον Πόρο, όπου έμαθε να κατασκευάζει πλοία. Διατηρούσε επίσης μεγάλη κτηματική περιουσία στη Μαντινεία, γεγονός που, μαζί με τα κέρδη του, του επέτρεψε να ανοίξει δικό του ναυπηγείο στον Πόρο*. Εκεί λάξευε στο ξύλο ακρόπρωρα και ακροστόλια , έχοντας μάθει μόνος του την ξυλογλυπτική.» (βλ. Δ. Παυλόπουλος, στο Λεξικό Ελλήνων Καλλιτεχνών, Μέλισσα, ό.π. και όπου και η ειδικότερη βιβλιογραφία) .

     Για τον Πέτρο Κόσσο γνωστό είναι άλλως, ότι το 1848 στην έκθεση του Πολυτεχνείου, στην οποία συμμετέχουν και οι γιοι του με έργα τους,*  θα εκθέσει και ο ίδιος τρεις κολοσσιαίες προτομές «δι’ ακροστόλια». (Η συμμετοχή του Πέτρου Κόσοου στην έκθεση αυτή, έχει συσχετιστεί με πιθανή ελεύθερη παρακολούθηση μαθημάτων Γλυπτικής στο Πολυτεχνείο -βλ. σχετικά Λεξικό Ελλήνων Καλλιτεχνών, Μέλισσα , ό.π.-  καθώς πρόκειται για έκθεση που διοργάνωσε το Πολυτεχνείο με τη λήξη  των μαθημάτων της  χρονιάς).  

        Τέλος, άγνωστη παραμένει η  χρονολογία θανάτου του  (εικάζεται ότι θα πέθανε μετά τα 1848), όπως και ο τόπος θανάτου και ταφής του (συγκεκριμένα αναφέρονται ο Πόρος ή  η Αθήνα).

       Έργο του θεωρείται το ακρόπρωρο από το καράβι «Σόλων» ιδιοκτησίας του Γ. Πάνου (2) που βρίσκεται σήμερα στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο.

       Ας σημειωθεί επίσης ότι  η ενασχόληση του Πέτρου Κόσσου με την ξυλογλυπτική δεν περιορίζεται μόνο στα ακρόπρωρα. Ο αυτοδίδακτος ξυλογλύπτης μνημονεύεται και σε σχέση με ξυλόγλυπτα τέμπλα (Βλ. σχετική μνεία Δ. Παυλόπουλος,  Λεξικό Ελλήνων Καλλιτεχνών, Μέλισσα, ό.π., όπου και ειδικότερη βιβλιογραφία).

                 Οι γιοι του Πέτρου Κόσσου, ο  Δημήτριος  και ο Ιωάννης :

      Η παρουσία των δύο αυτών σημαντικότατων Γλυπτών  για την Ιστορία της Νεοελληνικής Γλυπτικής, στον Πόρο,  φαίνεται βέβαιη. Στη σχετική βιβλιογραφία αναφέρεται γενικά  ότι τόσο ο Δημήτριος όσο και ο κατά 5 χρόνια νεότερος  αδελφός του,  Ιωάννης,  θα εργαστούν αρχικά ως βοηθοί κοντά στον πατέρα τους  «στο ναύσταθμο του Πόρου».

       Όσο αφορά τουλάχιστον στον Ιωάννη Κόσσο, την ενασχόλησή του με την ξυλογλυπτική στον βασιλικό ναύσταθμο του Πόρου και όχι [μόνο;]στο ιδιόκτητο ναυπηγείο του πατέρα του, βεβαιώνει πάντως η σύγχρονη αναφορά που συντάσσει ο Λ. Καυταντζόγλου στα 1860 (βλ. «Έκθεσις Περί του Σχολείου των Τεχνών…», και ειδικότερα «Απολογισμός» 1860. Το σχετικό απόσπασμα και στο Κ. Μπίρης Ιστορία του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, Αθήνα 1957, σ. 134 , και Μερτύρη σ. 168-169)  στην οποία μνημονεύει τον αναγνωρισμένο πλέον γλύπτη Ιωάννη Κόσσο ως «πρώην ξυλογλύπτη εν τω Β.[ασιλικώ] Ναυστάθμω του Πόρου…».

                                                                                                       Ντενίζ-Χλόη Αλεβίζου

                                                                                                        Δρ  στην ιστορία της τέχνης

---------------------------------------------

[1] Για τους Πέτρο, Δημήτριο και Ιωάννη Κόσσο για ειδικότερη βιβλιογραφία βλ. ξεχωριστά στο  αντίστοιχο λήμμα στο Λεξικό Ελλήνων Καλλιτεχνών, Μέλισσα, Αθήνα 1998, τ.2ος, 268-271. Βλ. επίσης, Α. Μερτύρη, «Η καλλιτεχνική εκπαίδευση των νέων στην Ελλάδα (1836-1945), ΚΝΕ/Ε.Ι.Ε. Αθήνα 2000, διάσπαρτα, αλλά και σε σχετικές ειδικές μελέτες για την Ιστορία της Νεοελληνικής Γλυπτικής. Για τη ναυτική ξυλογλυπτική  και ειδικότερα για  την τέχνη των  ακρόπρωρων  βλ. ενδεικτικά επίσης μ.α.  Κ. Μακρής, «Θαλασσινά θέματα στη λαϊκή τέχνη», στο Ελληνική  Εμπορική  Ναυτιλία, Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος, Αθήνα 1972, σ.271-302,  Β. Πλάτανος, «Στολίδια σ’ Ελληνικά Πλεούμενα», περ. Κάνιστρο, τχ. 2, σ.60-64  αλλά και Α. Σώχος, Η λαϊκή τέχνη στη Ντήνο, προλ. Μ.Γ. Μερακλής, Φιλιππότης, Αθήνα 1986 και  Δ. Σταμελος, Νεοελληνική Λαϊκή τέχνη… , Gutenberg 3^η εκδ.αναθ. και επαυξ. Αθήνα 1982.   

 [2] Ο  Γεώργιος  Πάνου (1770 -1863) ήταν καραβοκύρης από τις Σπέτσες. Υπήρξε θερμός υποστηριχτής της Ελληνικής Επανάστασης. Είχε διοριστεί από την Πύλη (Τούρκους) διοικητής στις Σπέτσες, αυτό όμως δεν τον εμπόδισε να μπει στα μυστικά της Φιλικής Εταιρείας, μυηθείς από τον πατριάρχη Γρηγόριο Ε, να αποδεχτεί τους σκοπούς της και να αναλάβει υπεύθυνο αγώνα για τη λευτεριά.

     Όταν ξέσπασε η Επανάσταση  του 1821 και στο νησί του, στις 2 του Απρίλη   ο Πάνου σήκωσε την ελληνική σημαία στο πλοίο του "Σόλων". Πήρε μέρος με αρκετούς ακόμα Σπετσιώτες στην πολιορκία της Μονεμβασίας και του Ναυπλίου. Έφτασε κυνηγώντας τους Τούρκους μέχρι την Πάτρα. Οι συμπατριώτες του, στις 26 του Σεπτέμβρη 1821, τον ανακήρυξαν ναύαρχο των Σπετσών και πληρεξούσιο στην εθνοσυνέλευση του Άστρους. Είχε πάρει μέρος, ως διοικητής του πλοίου "Θησεύς" και στην εκστρατεία του Κόχραν στην Αλεξάνδρεια τον Ιούνιο  του 1827.

* ο αστερίσκος υποδηλώνει παραπομπή σε σχετικό τμήμα της ιστοσελίδας του κ. Β. Κουτουζή .

 Αρχή