ΔΗΜΟΣ ΠΟΡΟΥ
Μόνιμη Έκθεση
‘‘ Κ ο χ ύ λ ι α & Θ ά λ α σ σ α"
στη Χατζοπούλειο Δημοτική Βιβλιοθήκη
δωρεάς Γιώργου & Χέλγκας Κ α ν ε λ λ ά κ η
Ιστοσελίδα Μουσείου www.poroshellmuseum.gr
*
Τ ο θ έ μ α τ η ς Έ κ θ ε σ η ς :
Το κύριο θέμα της Έκθεσης είναι το Κοχύλι και η σχέση του με το παλαιό Κοχύλι, όπως στα Παλαιοντολογικά εκθέματα, το Κοχύλι στην Αρχαιότητα και το Κοχύλι στο σημερινό περιβάλλον.
Η σ υ λ λ ο γ ή :
Εδώ και πολλά χρόνια, η αγαπητή φίλη Χέλγκα, που ζεί στον Πόρο με τον σύζυγό της Γιώργο Κανελλάκη, λατρεύει τις καταδύσεις και την παρατήρηση του βυθού. Η αγάπη της για το θαλάσσιο περιβάλλον και οι ευαισθησίες της για την προστασία του την οδήγησαν στο να δημιουργήσει μία πολύτιμη συλλογή με κοχύλια από τους γύρω από το νησί μας βυθούς.
Η αξία της συλλογής :
Οφείλεται στο ότι :
α. Προέρχεται στην πλειονότητά της από τους βυθούς της ευρύτερης θαλάσσιας περιοχής γύρω από την Τροιζηνία.
β. Προέρχεται μόνο από νεκρά κοχύλια, κάτι που δείχνει όλο το σεβασμό και την ευαισθησία της συλλέκτριας Χέλγκας προς το Οικοσύστημα και την προστασία του Περιβάλλοντος.
Η αξιολόγηση της συλλογής :
Έγινε από την διδάκτορα της θαλάσσιας βιολογίας και υπεύθυνη του Υδροβιολογικού τμήματος του Μουσείου Γουλανδρή Εύη Βαρδαλά-Θεοδώρου.
Η δ ω ρ ε ά :
Μετά την ολοκλήρωση και την αξιολόγησή της, η συλλογή δωρίθηκε στον Δήμο Πόρου από το Γιώργο και τη Χέλγκα Κανελλάκη στη μνήμη του γιου τους Αλεξάνδρου, με ανάδοχο στην επεξεργασία και παρουσίαση το Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Η κίνηση έχει βαρύνουσα σημασία, γιατί οι δωρητές δεν έδωσαν μόνο τη συλλογή κοχυλιών, αλλά επωμίστηκαν στο ακέραιο και τη σοβαρή οικονομική επιβάρυνση που απαίτησε η επιμελημένη παρουσίαση της Έκθεσης. Το να έχει, λοιπόν, η κοινωνία μας συμπολίτες, όπως ο Γιώργος και η Χέλγκα Κανελλάκη, με τόσο ανεπτυγμένο το αίσθημα της προσφοράς για τον τόπο τους, αποτελεί μεγάλη τιμή για όλους μας.
Και θα ήταν ευχής έργο, αν ακολουθούσαν το παράδειγμά τους και άλλοι συμπολίτες μας.
Η απόκτηση αυτής της τόσο πολύτιμης συλλογής καλλιεργεί το σεβασμό που οφείλουμε στο Οικοσύστημα, και μας θυμίζει τις ευθύνες μας στο να εξασφαλίσουμε υγιές Περιβάλλον και βελτιωμένη ποιότητα ζωής για τις γενιές που ακολουθούν.
Η Έ κ θ ε σ η :
Η επιστημονική επεξεργασία και παρουσίαση της Έκθεσης :
Έγινε από τον Τομέα Ιστορικής Γεωλογίας και Παλαιοντολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, με επιστημονικό υπεύθυνο τον Αναπληρωτή καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών Γιώργο Θεοδώρου.
Η επιστημονική πληρότητα της Έκθεσης :
Ωφείλεται στα:
α. Γεωλογικά στοιχεία και πληροφορίες για τη γεωλογική διαμόρφωση του φλοιού της Γης και ειδικότερα του χώρου που έζησε και αναπτύχθηκε ο Ελληνισμός. Επίσης εκτίθεται και αριθμός πολυτίμων απολιθωμάτων προϊστορικών εποχών. Τα στοιχεία επιμελήθηκε ο καθηγητής Γιώργος Θεο-δώρου.
β. Ηφαιστειολογικά στοιχεία με πετρώματα και πληροφορίες από το ηφαιστειακό τόξο του Αιγαίου, όπου ανήκει και ο Πόρος. Τα στοιχεία επιμελήθηκε ο αναπληρωτής καθηγητής Ηφαιστειολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών Κων. Κυριακόπουλος, μέλος της επιστημονικής ομάδας εργασίας για την Έκθεση.
γ. Αρχαιολογικά στοιχεία και πληροφορίες από αρχαιολογικά ευρήματα, όπως παραστάσεις σε αγγεία κλπ, που αφορούν στον Ελληνικό υδροβιολογικό πλούτο κατά την Αρχαιότητα. Τα στοιχεία επιμελήθηκε η διδάκτωρ αρχαιολογίας Μαρία Γκιώνη, μέλος και αυτή της επιστημονικής ομάδας εργασίας για την Έκθεση.
και δ. Υδροβιολογικά στοιχεία με μεγάλο αριθμό οστράκων από τα Ελληνικά γλυκά και αλμυρά νερά, και ειδικότερα από την περιοχή της Τροιζηνίας, χάρις στη συλλογή που ευγενικά δώρισαν στον Δήμο Πόρου ο Γιώργος και η Χέλγκα Κανελλάκη και επιμελήθηκε η διδάκτωρ της Υδροβιολογίας Εύη Βαρδαλά-Θεοδώρου.
Ο εμπλουτισμός της Έκθεσης:
Έγινε με το άφθονο φωτογραφικό επιστημονικό υλικό που ευγενικά μας παραχώρησε δωρεάν ο ερευνητής αυτοδύτης και γιατρός Κάρολος Βράτιτς, μέσα από το πολύτιμο, όσο και μοναδικό στην Ελλάδα φωτογραφικό αρχείο υποθαλάσσιων λήψεων, που διαθέτει.
Η μόνιμη στέγαση της Έκθεσης :
Στο περίλαμπρο νεοκλασικό κτίριο της Δημοτικής μας Βιβλιοθήκης, που χτίστηκε πριν από μερικά χρόνια, χάρις στη γενναία δωρεά του αειμνήστου ζεύγους συμπατριωτών μας Αλέκου και Κατίνας Χατζοπούλου.
Η μοναδικότητα της Έκθεσης :
Σύμφωνα με τα υφιστάμενα επίσημα στοιχεία, δεν έχει παρουσιαστεί τουλάχιστον μέχρι σήμερα στον Ελληνικό χώρο άλλη θεματική Έκθεση για το Κοχύλι, με ανάλογη πληρότητα στο αντικείμενο, επιστημονική αρτιότητα και πλούτο εικόνων και πληροφοριών.
Είναι, λοιπόν, ιδιαίτερη τιμή για τον τόπο μας και την ευρύτερη περιοχή, το ότι διαθέτει ένα τόσο σημαντικό απόκτημα.
Σ ύ ν τ ο μ η ξ ε ν ά γ η σ η :
από την Εύη Βαρδαλά-Θεοδώρου
‘’Σίγουρα κάπου μέσα στο σπίτι μας βρίσκεται ένα κοχύλι που μαζέψαμε από την παραλία. Εκεί στέκει σιωπηλό και κρύβει τα δικά του μυστικά, αλλά και τις δικές μας όμορφες αναμνήσεις ‘’
Εισαγωγή:
Ας ανακαλύψουμε μαζί με τη σύντομη αυτή ξενάγηση τα μυστικά των κοχυλιών ως απολιθώματα, ως αρχαιολογικά ευρήματα, αλλά και τα Μαλάκια, τους οργανισμούς που κατασκευάζουν το κοχύλι. Το ιστορικό, ο σκοπός της έκθεσης, οι ενότητες και οι συντελεστές αναφέρονται στον πρώτο πίνακα.
Ενότητα πρώτη : Γεωλογία - Παλαιοντολογία
Η ξενάγησή μας ξεκινάει από πολύ παλιά πριν ακόμη δημιουργηθεί η Ελλάδα και φυσικά η ευρύτερη περιοχή του Πόρου. Τότε υπήρχε μια ξηρά, η Παγγαία και μια θάλασσα, η Πανθάλασσα, αλλά και ένας τεράστιος κόλπος, η θάλασσα της Τηθύος. Από την Παγγαία που κατακερματίστηκε γεννήθηκαν οι ήπειροι και από την Τηθύ αργότερα η Μεσόγειος. Αδιάψευστοι μάρτυρες είναι τα απολιθώματα των εποχών εκείνων. Στην προθήκη που ακολουθεί ο επισκέπτης θα ενημερωθεί για το τι είναι τα απολιθώματα, πως σχηματίζονται και πως διατηρούνται. Παράλληλα έχει την ευκαιρία να συγκρίνει απολιθωμένα κοχύλια με είδη που ζουν σήμερα. Δίδονται ακόμη εικόνες από οργανισμούς που έζησαν στην ξηρά, ή ζούσαν στις θάλασσες του παρελθόντος. Ο επισκέπτης θα παρακολουθήσει το παιγνίδι της ξηράς και της θάλασσας μέχρι να πάρει η περιοχή τη μορφή που έχει σήμερα.
Σε ιδιαίτερη προθήκη παρουσιάζονται οι κυριότεροι σταθμοί στη διαμόρφωση της ευρύτερης περιοχής του Πόρου. Τα απολιθώματα των χερσαίων σπονδυλοζώων που εκτίθενται συμπληρώνουν τις μαρτυρίες μας για την ύπαρξη της Αιγηίδας και της γεωλογικής εξέλιξής της.
Στο παιγνίδι της ξηράς και της θάλασσας συμμετείχαν σε όλες τις εποχές τα ηφαίστεια. Πραγματοποιείται ιδιαίτερη αναφορά στην ηφαιστειό-τητα της περιοχής και στα ηφαίστεια Σουσακίου, Μεθάνων, Πόρου και Σαντορίνης του ηφαιστειακού τόξου του Αιγαίου.
Ενότητα δεύτερη : Αρχαιολογία - Τέχνη
Η σχέση του ανθρώπου με το κοχύλι είναι πολύ παλιά. Ξεκίνησε από την Παλαιολιθική εποχή, στην αρχαιότητα και συνεχίζεται μέχρι σήμερα. O άνθρωπος χρησιμοποίησε το κοχύλι ως κόσμημα, ως θρησκευτικό σύμβολο, αλλά και στις καθημερινές δραστηριότητές του. Χρησιμοποίησε το σώμα του ως τροφή, ως δόλωμα, αλλά και για την εξαγωγή της περίφημης χρωστικής πορφύρας που συνδέθηκε με τη δύναμη και τη δόξα. Οι αρχαίοι Έλληνες στόλισαν αγγεία με αναπαραστάσεις, εγχάρακτα νομίσματα ως μικρά έργα τέχνης. Αργότερα έπλεξαν νήματα με τη βύσσο της πίννας και γάντια. Αξιοποίησαν το μαργαριτάρι που τόσο έντεχνα κατασκευάζει το ζώο και χάραξαν μικρές μορφές στην επιφάνεια της κάσσιας, κατασκευ-άζοντας κοσμήματα, τα καμέο στη Ν. Ιταλία.
Ενότητα τρίτη : Βιολογία - Περιβάλλον
Τι είναι όμως το κοχύλι ; Ποιός είναι ο δημιουργός του ;
Το κοχύλι το κατασκευάζουν ζώα που λέγονται Μαλάκια, για να προστατέψουν το μαλακό σώμα τους. Αποτελούν ένα από τα μεγαλύτερα φύλα του ζωικού βασιλείου με πάνω από 130.000 είδη. Το σώμα τους αποτελείται βασικά από το κεφάλι, το πόδι, το μανδύα και το σπλαχνικό σάκο. Περιλαμβάνουν τα Δίθυρα, όπου ανήκουν τα μύδια και τα στρείδια, τα Γαστερόποδα, όπως τα σαλιγκάρια και τα Κεφαλόποδα, όπως οι σουπιές, και ο ναυτίλος. Στα Μαλάκια ανήκουν και τα λιγότερο γνωστά Σκαφόποδα, τα Πολυπλακοφόρα, τα Μονοπλακοφόρα και τα Απλακοφόρα, που ζουν σε πολύ μεγάλα βάθη. Η ποικιλία των ειδών και η σημασία της παρουσίας τους στο θαλάσσιο οικοσύστημα παρουσιάζονται στις προθήκες που ακολουθούν.
Τα Γαστερόποδα από τις ακτές του Πόρου, από τη συλλογή της Χέλγκας Κανελλάκη με στοιχεία για το περιβάλλον τους.
Τα Δίθυρα της συλλογής της Χέλγκας Κανελλάκη και πάνω από όλα οι πίννες που ζουν στα λιβάδια της θάλασσας με τις Ποσειδωνίες.
Πως σχηματίζεται το κοχύλι; Που οφείλεται η ποικιλομορφία και η ποικιλοχρωμία του;. Οι απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα, αλλά και περισσότερα στοιχεία για το όστρακο στα Γαστερόποδα και στα Δίθυρα, καθώς και μια επιλογή κοχυλιών από τις θάλασσες όλου του κόσμου δίδονται στις προθήκες που ακολουθούν.
Τα Μαλάκια δεν ζουν μόνο στη θάλασσα. Ζούν και στην ξηρά τα σαλιγκάρια, αλλά και στα γλυκά νερά των υγροτόπων που παρουσιάζονται στην επόμενη προθήκη. Κείμενα και φωτογραφικό υλικό ενημερώνουν τον επισκέπτη για την αξία των υγροτόπων της περιοχής και τον κύκλο του νερού.
Η σημασία της βιοποικιλότητας σε όλα τα επίπεδα και η ανάγκη προστασίας της αποτελούν την κεντρική ιδέα της τελευταίας προθήκης. Στην ελληνική θάλασσα οι ερευνητές έχουν καταγράψει μέχρι τώρα πάνω από 1000 είδη Μαλάκια και συνέχεια ανακαλύπτονται νέα. Γνωρίζοντας τα είδη που ζουν σε κάθε περιοχή είναι εύκολο να διαπιστωθούν οι αλλαγές που συμβαίνουν είτε από φυσικά, είτε από ανθρωπογενή αίτια.
Φωτογραφικό υλικό :
Η έκθεση "Κοχύλια και Θάλασσα. Ένας κόσμος χωρίς σύνορα" αποτελεί μια συνθετική εργασία μιας ομάδας επιστημόνων. Η επιστημονική παρουσίαση της έκθεσης πραγματοποιήθηκε από τον Τομέα Ιστορικής Γεωλογίας και Παλαιοντολογίας του Τμήματος Γεωλογίας και Γεωπεριβάλ-λοντος του Πανεπιστημίου Αθηνών με επιστημονικό υπεύθυνο τον Αναπλη-ρωτή Καθηγητή, Δρ. Γεώργιο Θεοδώρου. Συνεργάστηκαν η Δρ. Ε. Βαρδαλά-Θεοδώρου (Θαλάσσια Βιολογία), ο Αναπληρωτής Καθηγητής Κ. Κυριακό-πουλος (Ηφαιστειολογία), η Δρ. Μ. Γκιώνη (Αρχαιολογία), Msc. Ε. Τσιώλη (Μουσειολογική υποστήριξη), ενώ φωτογραφικό υλικό προσέφεραν ο Κ. Βράτιτς και ο υιός του Π. Βράτιτς, ο Ν. Δανιηλίδης και η Μ. Δημάκη. Τα σχέδια είναι του Α. Δημητρόπουλου και ο λογότυπος του Ε. Θεοδώρου.
Ας μη ξεχνάμε η θάλασσα είναι πηγή ζωής.
Εύη Βαρδαλά – Θεοδώρου evard@gnhm.gr
Δ ι ά τ α ξ η τ η ς Έ κ θ ε σ η ς
στο χώρο παρουσίασής της
Α. Σ τ ο χ ώ ρ ο τ η ς ε ι σ ό δ ο υ
Στον πίνακα αρ. 1 : Ιστορικό της Έκθεσης – Σκοπός
ΓΕΩΛΟΓΙΑ – ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΑ
Στην προθήκη αρ. 2 :
Η ιστορία των ωκεανών και των ηπείρων
Η ζωή στο μακρινό παρελθόν
Στην προθήκη αρ. 3 :
Ξεφυλλίζοντας το βιβλίο των απολιθωμάτων
Η θαλάσσια ζωή στο πρόσφατο παρελθόν
Στην προθήκη αρ. 4 :
Η γεωλογική ιστορία του Πόρου
Θαλάσσια και χερσαία απολιθώματα της περιοχής
Στην προθήκη αρ. 5 :
Ηφαιστειότητα στο Αιγαίο και στο Πόρο
Ηφαιστειακά πετρώματα
* * *
Β. Μ έ σ α σ τ η ν α ί θ ο υ σ α
ΚΟΧΥΛΙ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΟΣ
Στην προθήκη αρ. 6 :
Το κοχύλι στην Αρχαιότητα
Στην προθήκη αρ. 7 :
Το κοχύλι στην Τέχνη
ΒΙΟΛΟΓΙΑ – ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ
Στην προθήκη αρ. 8 :
Συστηματική Ταξινόμηση
Στην προθήκη αρ. 9 :
Η ζωή στα βράχια και στην άμμο
Ελληνικά Γαστερόποδα
Στην προθήκη αρ. 10 :
Τα λιβάδια της θάλασσας
Στην προθήκη αρ. 11 :
Ελληνικά Δίθυρα
Το όστρακο στα Γαστερόποδα
Κοχύλια από τις θάλασσες όλου του Κόσμου – Γαστερόποδα
Στην προθήκη αρ. 12 :
Το όστρακο στα Δίθυρα
Κοχύλια από τις θάλασσες όλου του Κόσμου – Δίθυρα
Στην προθήκη αρ. 13 :
Θάλασσα, λίμνες, ποτάμια, ήλιος, ζωή
Οικοσυστήματα
Στην προθήκη αρ. 14 :
Όμορφος και ευαίσθητος Κόσμος
* * *
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ : ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΑΝΙΑΤΗΣ
(Οι φωτογραφίες είναι της "ΤΡΟΙΖΗΝΙΑΣ")